Мәсетле
Мәсетле, Мырҙалар, Мырҙалар Мәсетлеһе, Мырҙа—Мәсетле (рус. Мечетлино) — Башҡортостан Республикаһының Салауат районындағы ауыл, Мәсетле ауыл Советы үҙәге. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 713 кеше булған[2].Почта индексы — 452482, ОКАТО коды — 80247840001.
| Ауыл | |
| Мечетлино башҡ. Мәсетле | |
.jpg) | |
| Ил | |
|---|---|
| Федерация субъекты | |
| Муниципаль район | |
| Ауыл биләмәһе | |
| Координаталар | |
| Беренсе мәртәбә телгә алынған | 1672 |
| Халҡы | |
| Сәғәт бүлкәте | |
| Телефон коды | +7 34777 |
| Почта индексы | 452482 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды | 02, 102 |
| ОКАТО коды | |
| ОКТМО коды | |
| ГКГН номеры | |
.svg)
Географик урыны
үҙгәртергә- Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 24 км
- Яҡындағы тимер юл станцияһы (Кропачёво): 53 км
- Мәсәғүт — Кропачёво автомобиль юлы буйында.
Мәсетле ауылы Йүрүҙән йылғаһы буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 24 километр һәм Кропачёво (Силәбе өлкәһе) тимер юлы станцияһынан төньяҡҡа табан 53 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].
Тарихы
үҙгәртергәБоронғо исеме Мырҙалар, Мырҙалар Мәсетлеһе, Мырҙа—Мәсетле. Мәсетле ауылы Мырҙалар атамаһы аҫтында тәүге тапҡыр 1672 йылда яһаҡ кенәгәһендә телгә алына. Мәсетле Мырҙалар ырыуының һәм шул уҡ исемдәге улустың төп ауылы, үҙәге, булараҡ танылған. Себер даруғаһы Мырҙалар улусындағы Мырҙалар ырыуы халҡы үҙҙәренең аҫаба ерҙәренә законлы документын, Жалованная грамотаны, XVII быуаттың 1695 йылында алған[4].
Биләмә берәмектәренә инеүе
үҙгәртергә| Теркәү йылы | Улус, ауыл советы | Өйәҙ, кантон, район | Губерна, Республика | Дәүләт |
|---|---|---|---|---|
| 1757 | Мырҙалар улусы | Троицк өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй Империяһы |
| 1816 | 10-сы йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
| 1834 | 10-сы йорт | 8-се Башҡорт кантоны | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
| 1847 | 10-сы йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
| 1859 | 10-сы йорт | 8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе | Ырымбур губернаһы | Рәсәй империяһы |
| 1895 | Мырҙалар улусы | Өфө өйәҙе | Өфө губернаһы | Рәсәй империяһы |
| 1920 | Мырҙалар улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы |  РСФСР |
| 1926 | Мырҙалар улусы | Мәсәғүт кантоны | Автономлы Башҡорт ССР-ы |  СССР |
| 1935 | Мырҙалар-Мәсетле ауыл советы | Малаяҙ районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
| 1941 | Мәсетле ауыл советы | Салауат районы | Башҡорт АССР-ы | СССР |
| 1990 | Мәсетле ауыл советы | Салауат районы | Башҡортостан Республикаһы |  Рәсәй Федерацияһы |
Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше
үҙгәртергәМәсетлелә 1795 йылда 177 кеше йәшәгән. 1816 йылда — 342 кеше, 1834 йылда 428 кеше йәшәгән.
1816 йылда 53 хужалыҡтың 14-дә күп ҡатынлы ғаилә (ике ҡатынлы 13 ир, 4 ҡатынлы 1 ир) теркәлгән, был дөйөм күрһәткестән 26,4 % тәшкил иткән.
Тағы шундай мәғлүмәттәр бар: 1842 йылда ауылда йәшәгән 464 кешегә 113 сирек (1 сирек — 8 бот арышҡа тиң) ужым һәм 608 сирек яҙғы иген сәселгән. Шулай уҡ 18 сирек бәрәңге лә ултыртылған. Хужалыҡтарҙа 451 баш ат, 271 һыйыр, 235 һарыҡ, 76 кәзә булған. Умартасылыҡ менән шөғөлләнеүселәр ҙә теркәлгән — 7 умарта, 5 солоҡ. Ауылда мәсет төҙөлгән.
1859 йылдағы рәүиз материалы Мәсетлелә 548 кеше йәшәгәнен күрһәтә.
1865 йылда 83 хужалыҡта 587 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсетле ауылында улус идаралығы, мәсет, һыу тирмәне булған[5][6].
Ауылдың XIX быуат аҙағындағы хәлен бер статистик йыйынтыҡта былай тасуирлағандар:
Мырҙалар ауылы (Мәсетле) — тау итәгендә бүлеп бирелгән ерҙең көньяҡ сигендә урынлашҡан. Ауыл эргәһенән Йүрүҙән йылғаһы аға. Халҡы: 103 йортта 184 рәүиз йәне. Ере тораҡ эргәһендә бер урында. Һөрөнтө ерҙәр ҡалҡыулыҡлы урында урынлашҡан. Боронғо замандарҙан бирле һөрөлгән. Тупрағы — кәүшәк ҡара тупраҡ. Хужалығы тәртипһеҙ ҡоролған. Арыш, һоло, бойҙай сәсәләр. Ашламалар ҡулланыла. Көнгөр һәм ябай һабан менән һөрәләр. Ауылда 3 ашлыҡ һуҡҡыс һәм 3 елгәргес бар. Өй хужалыҡтарында йәшелсә баҡсалары таралған. Хужалыҡтар малсылыҡ менән көн күрә; башҡорт тоҡомло ваҡ мал көҙөн баҫыу һәм туғайҙарҙа көтөлә. Көтөүлектәре ауыл эргәһендәге таулыҡтарҙа. Йүрүҙән йылғаһында малдарға һыу эсереү урыны бар, икенсеһе — ҡалҡыулыҡтар араһында. Бесән әҙерләйҙәр. Һөрөнтө ерҙәрҙе һәм сабынлыҡтарҙы бөтә ауыл менән йә айырым хужалар ҡуртымға бирә. Ауылда 1 бакалея кибете бар.{{oq|ru|«Селение Мурзалар (Мечетлина тожъ) — уподошвы горы, у южного края надела. При селении протекает р. Юрюзань. Население: башкиры-вотчинникив в числе 103 дворов и 184 ревизских душ. Земля в одномъ месте при селении. Пашня расположена на холмистой местности. Распахана с незапамятныхъ временъ. Почва — рыхлый чернозем. Хозяйство безсистемное. Сеют: рожь, овес, пшеницу. Удобрение практикуется. Пашут кунгурскими и простыми башкирскими сабанами. В селении 3 молотилки и 3 веялки. Огороды разводят для домашнего хозяйства. Скотоводство хозяйственное; скот мелкой башкирской породы; пасется по полям и лугам осенью. Выгон присельный, по возвышенной равнине. Водопой в р. Юрюзань, второй — по холмистой местности. Сеном обходятся. Аренда: существует сдача пашни и покоса как всем селением, так и отдельными домохозяевами. В селении 1 бакалейная лавка.»
[7][8].
Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге көндәге үҫеше
үҙгәртергә1906 йылда ауылда мәсет, запас иген һаҡлау мөгәзәйе булған. 1920 йылда Мәсетлелә 679 кеше йәшәгән. XX быуаттың 1930-сы йылдарынан Мәсетле ауылының хәҙерге исеме нығынған. Әлеге ваҡытта Мәсетле төп мәктәбе, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар[9].
Халыҡ һаны
үҙгәртергәМәсетле ауылында башҡорттар йәшәй (2002).
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
| 1906 йыл | 535 | ||||
| 1920 йыл 26 август | 679 | ||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 691 | ||||
| 1959 йыл 15 ғинуар | 677 | ||||
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | 620 | ||||
| 2002 йыл 9 октябрь | 648 | ||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 713 | 321 | 392 | 45,0 | 55,0 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатматөрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Билдәле шәхестәре
үҙгәртергә- Ғайсина Гүзәл Сәғит ҡыҙы (12.08.1980), педагог. 2007 йылдан Нефтекама ҡалаһының Башҡорт гимназияһы уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2023), «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы — 2023» төбөк-ара һәм «Иң яҡшы башҡорт теле уҡытыусыһы» республика (2013) конкурстары еңеүсеһе.
- Ғәлин Венер Йәғәфәр улы (2.04.1937), СССР һәм Рәсәй ғалимы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Физика-математика фәндәре кандидаты (1972), өлкән ғилми хеҙмәткәр (1981). Рәсәй Федерацияһының Дәүләт премияһы лауреаты (2000), II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалеры (1999).
- Бәхтейәрова Заһиҙә Нурый ҡыҙы — (31 декабрь 1916 йыл — 1978 йыл), балет артисы. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған мəҙəниəт хеҙмәткәре (1972). Тəүге башҡорт балериналарының береһе.
- Ишбирҙин Дамир Әхмәт улы (7.11.1948), дәүләт хеҙмәткәре. 1992—2010 йылдарҙа Салауат районы Арҡауыл ауыл Советы ауыл биләмәһе хакимиәте башлығы. Салауат Юлаев ордены кавалеры.
- Кашапов Марс Фәрәх улы (28.01.1966), хужалыҡ һәм муниципаль хеҙмәт эшмәкәре. 2012—2017 йылдарҙа «Янғантау» шифаханаһы дәүләт унитар предприятиеһының директор урынбаҫары, 2017 йылдың мартынан Салауат районы хакимиәте башлығы. Өсөнсө (2012) һәм дүртенсе (2016) саҡырылыш район Советы депутаты.
Мәсетлелә тыуып-үҫкәндәр
үҙгәртергәУрамдары
үҙгәртергәТирә-яҡ мөхит
үҙгәртергә
Мәсетле киҫелеше — Ер йөҙөндәге тормош эволюцияһының иртә пермь этабындағы пермь системаһының (290—285 миллион йыл элек) әртә һәм көңгөр ярустары интервалын биләгән фоссилияларҙан торған бай комплекслы халыҡ-ара әһәмиәткә эйә булған төп геологик объект. Ултырмаларҙа фораминиферҙар (фузулинид), аммоноидеялар, конодонттар, остракодтар, брахиоподтар, балыҡтар, каламиттар, эзбизташ ылымыҡтарҙың ҡаҙылма ҡалдыҡтары бар. Әртә-көнгөр йәшендәге ылымыҡтарҙың һирәк ҡалынлыҡтағы ҡомло-балсыҡлы һыҙаты аша кәүҙәләнә. Геологик өҫкә сығыу оҙонлоғо — 750 метрға, бейеклеге 100 метрға тиклем.
Мәсетле киҫелеше Халыҡ-ара стратиграфик шкаланың көңгөр ярусының аҫҡы сиге глобаль стратотибы («алтын ҡаҙаҡтар») кандидаты булып тора. Әртә һәм көңгөр ярустары араһындағы сиктәр Neostreptognathodus pnevi Kozur et Movshovitsch конодонттар барлыҡҡа килеүе буйынса билдәләнә. Глобаль корреляция өсөн Мәсетле киҫелешендә күп һанлы аммоноидеяларҙың (әртә ярусы ултырмаларында — Uraloceras fedorowi, көңгөр тоҡомдарында — Clausiuraloceras ырыуы вәкилдәре) булыуы мөһим.
Ер-һыу атамалары
Тауҙар:
Йылғалар:
Шишмәләр:
Ялан-бесәнлектәр:
Таусыҡтар, түбәләр:
Башҡа урын-ер атамалары:
Аҙаш ауылдар
үҙгәртергәДыуан-Мәсетле — Мәсетле районындағы ауыл. Ауыл Советы үҙәге.
1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары
үҙгәртергәШулай уҡ ҡарағыҙ
үҙгәртергәӘҙәбиәт
үҙгәртергә- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 27 ғинуар 2021)
- Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 98-104 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.) (Тикшерелеү көнө: 27 ғинуар 2021)
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Мәсетле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- Мечетлино (Мурзалар) на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 27 ғинуар 2021)
- Карта д. Мечетлино. Улицы
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
- ↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- ↑ Мәсетле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Әсфәндиәров Ә.З. Башҡортостан ауылдары тарихы. 9-сы китап. Өфө: Китап, 2001, 98-103 б.
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Мәсетле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- ↑ Сборник статистических сведений по Уфимской губернии. Т.1. Уфимской уезд. С. 118; Әсфәндиәров Ә.З. Башҡортостан ауылдары тарихы. 9-сы китап. Өфө: Китап, 2001, 103—104 б.
- ↑ Мәсетле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Карта д. Мечетлино. Улицы
 | Портал «Башҡортостан ауылдары» |
|---|---|
 | Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала |
 | Мәсетле Викимилектә |
 | Проект «Башҡортостан ауылдары» |