Cherokee (Sproch)

Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn.


Cherokee (ᏣᎳᎩ "Tsalagi"), aa tscherokesisch, is de Sproch vom Cherokee-Voik und wead no vo bis zu 22.000 Menschn gredd. Cherokee gheat zua irokesischen Sprochfamilie und bleibt de oanzige Sproch vo da südirokesischen Gruppm, wo no gredd wead. De uaspringliche Oagnbezeichnung vo dera Sproch wor Aniyunwiya, da heitige Nama Tsalagi is vom englischen Begriff Cherokee obgleitet worn.

Cherokee (Sproch)
Gredd inUSA (Oklahoma und de Qualla Region, North Carolina)
Sprechaeppa 12,000 to 22,000[1]
Klassifikation
  • Cherokee
Offiziella Status
Amtssproch
Sprochcode
ISO 639-1
ISO 639-2chr
ISO 639-3chr [3]
Cherokee Sprochraum

Des uaspringliche Siedlungsgebiet vo de Cherokee voa da Vatreibung.

Phonologie

Werkeln

S Cherokee hod an oanzign Labialn Konsonantn, s "m", wo relativ nei in da Sproch is, es sei denn ma zejt s Cherokee "w" aa zu de labialn anstott zu de velaren Konsonanten. De Sproch hod aa koa "p" und "b". Im Foi vo "p", wead des oft duach "qu" easetzt, wia zum Beispü im Nama vo da Cherokee-Wiki How, wo "Wi-gi-que-di-ya" hoasst.

Konsonanten

Werkeln
Konsonanten vo de North Carolina Cherokee
LabialAlveolarPalatalVelarGlottal
Plosivetkʔ
Affrikativets
Frikativesh
Nasalmn
Approximantlj (y)ɰ (w)

Vokale

Werkeln

Es gibt sechs kuaze Vokale und sechs lange Vokale im Cherokee. Wia in oin Irokesn-Sprochn schliasst des oan nasalen Vokal ein. Im Cherokee is da nasale Vokal a Schwa-Laut. Moastns weada ois v gschriem und ois [ɜ] ausgsprochn. Des kling ähnlich wea s franzesische un. Vokale kenna kuaz oda lang sein.[2]

vornzentralhintn
gschlossni   u  
hoibgschlossne   ə̃   ə̃ːo  
offna  

Diphthonge

Werkeln

Im Cherokee gibts nua oan Diphtong:

Grammatik

Werkeln

Cherokee is wia vui indianische Sprochn polysynthetisch aufbaut, des hoasst dass vui Morpheme zammabaut wean kenna, um a oanzlnas Wort z buidn, des nacha sea lang sein ko. Cherokee Verben, de wichtigste Wortgruppm in dera Sproch, miassn im Minimum a Prefix (Pronomen), a Verb-Wuazl und an Aspekt-Suffix und an Modus-Suffix hom.[3] Beispuisweis, hod de Verbform ge:ga, "I geh" jeds vo dena Element:

Verb-Form ge:ga
g-e:-g-a
PRONOMINALES PREFIXVERB-WUAZL "to go"ASPEKT-SUFFIXMODAL-SUFFIX

Da Pronominal-Prefix is g-, wo de easchte Person Singular ozoagt. De Verb-Wuazl is -e, "gehn." Des Aspekt-Suffix is -g-. Des Modal-Suffix fia reglmessige Verben in Cherokee is -a

Des Foigende is a Konjagation vom Verb "gehn".[4] Es wead dabei ned zwischn Dual und Plural ind da drittn Person untaschiedn.

Konjugation vom Wuazl-Verb -e- gehn
SingularDual inkl.Dual exkl.Plural exkl.Plural inkl.
1.gega - i gehinega - mia genga (you + I)osdega - Mia zwoa genga (ned du)otsega - Mia genga olle (3+, ned du)idega mia genga olle (3+, aa du)
2.hega - du gehstsdega - mia zwoa gengaitsega - ia gehts olle
3.ega - er/sie/es gehtanega Se gengan

De Iwasetzung vawendd de Verbvalafsform ("etz duata geh"). Im Cherokee is de Valafsform ("I dua geh", engl. "I am going") no haifiga wiar im Boarischn oda Englischn.

De Ausdrick gegoi, hegoi, egoi bedeitn jeweis "I geh oft", "du gehst oft", und "er geht oft".[4]

A Verb ko duach diverse Affixe (pronominal, reflexiv und derivational) bis zu 21,262 Forma onehma.

Subjekt-Verb-Objekt

Werkeln

Cherokee is noch da Sprochtypologie a SVO-Sproch (Subjekt-Verb-Objekt); des hoasst Subjekt, Verb und Objekt stengan im Normeifoi in dera Reihnfoig. Negationa ham a vaschiedane Ordnung. Adjektive kema voa Substantive, wia im Boarischn. Demonstrativpronomen, so wia nasgi ("des") oda hia ("des"), kema am Ofang vo Nominalphrasn. A Relativsotz foigt af a Nominalphrasn.[5] Adverbien kema voa de Verben, wo se modifizian. Zum Beispui, "Se redd laut" ist asdaya gawoniha (weatlich, "laut se redd").[5]

Dialekt

Werkeln

Cherokee hod drei Haptdialekt. Da "Untare Dialekt" (Lower Dialect) is um 1900 ausglescht worn. Da "Middlare oda Kituhwa-Dialekt" wead vo de estlichn Bande gredd und in da Qualla Region. Da "Westliche oda Otali-Dialekt" (Overhill Dialekt) wead z Oklahoma gredd.[6] Da westliche Dialekt hod gschetzte 9000 Sprecha.[7] Da untare Dialekt, wo vo de Bewohna on da Grenz vo South Carolina und Georgia gredd wead, hod s r ois Liquidn im Bestand, wehrend da zeitgenessische Kituhwa- oda Ani-Kituwah-Dialekt, wo in North Carolina gredd wead und da westliche Dialekt s l ois Liquidn hom. Deshoib wead do s Wort "Cherokee" zu Tsalagi (Cha-la-gee oda Cha-la-g ausgsprochn).

Suibmvaschiabung

Werkeln

Da Otali-Dialekt is in de letztn 150 Joar signifikant vom Sequoyah obgwicha. Im Otali wean 122 vaschiedane Suibm vawendd, im iwrign Cherokee nua 85.

Suibm-Vaschiabung im Otali-Dialekt im Vagleich zum Sequoyah
Otali SuibmSequoyah Suibm-IndexSequoyah SchriftzeichnSequoyah Suibm
nah32nah
hna31hna
qua38qua
que39que
qui40qui
quo41quo
quu42quu
quv43quv
dla60dla
tla61tla
tle62tle
tli63tli
tlo64tlo
tlu65tlu
tlv66tlv
tsa67tsa
tse68tse
tsi69tsi
tso70tso
tsu71tsu
tsv72tsv
hah79ya
gwu11gu
gwi40qui
hla61tla
hwa73wa
gwa38qua
hlv66tlv
guh11gu
gwe39que
wah73wa
hnv37nv
teh54te
qwa06ga
yah79ya
na30na
ne33ne
ni34ni
no35no
nu36nu
nv37nv
ga06ga
ka07ka
ge08ge
gi09gi
go10go
gu11gu
gv12gv
ha13ha
he14he
hi15hi
ho16ho
hu17hu
hv18hv
ma25ma
me26me
mi27mi
mo28mo
mu29mu
da51da
ta52ta
de53de
te54te
di55di
ti56ti
do57do
du58du
dv59dv
la19la
le20le
li21li
lo22lo
lu23lu
lv24lv
sa44sa
se46se
si47si
so48so
su49su
sv50sv
wa73wa
we74we
wi75wi
wo76wo
wu77wu
wv78wv
ya79ya
ye80ye
yi81yi
yo82yo
yu83yu
yv84yv
to57do
tu58du
ko10go
tv59dv
qa73wa
ke07ka
kv12gv
ah00a
qo10go
oh03o
ju71tsu
ji69tsi
ja67tsa
je68tse
jo70tso
jv72tsv
a00a
e01e
i02i
o03o
u04u
v05v
s45s
n30na
l02i
t52ta
d55di
y80ye
k06ga
g06ga

Schrift

Werkeln
Irokesische Suibmschrift
Cherokee Vakeahsschuidl z Tahlequah, Oklahoma

Cherokee wead in ana oagnen Suibmschrift gschriem, wo vo am Indiana Sequoyah (alias Guest oda George Gist) entwicklt worn is. A poar Buachstobm san ähnlich wia lateinische Buachstobm oda arabische Ziffan, de Bedeitungen san owa unabhängig davo.

Neie Medien

Werkeln

Eascht neiadings, seits de Cherokee-Schriftzeichn aa in Unicode gibt, ealebt de Cherokee-Sproch im Internet a Renaissance. Zum Beispui is des ganze Neie Testament[8] in da Cherokee-Schrift im Netz und es gibt aa a Cherokee-Wikipedia.[9]

Joseph L. Erb und Roy Boney, Jr. vo da Cherokee Nation ham a iPhone-Applikation fia de Cherokee-Sproch programmiat und san dabei a soziales Netzweak und Video-Spui fia de Cherokee-Sproch z entwickln.[10]

Biachl in Cherokee

Werkeln
  • Awi Uniyvsdi Kanohelvdi ᎠᏫ ᎤᏂᏴᏍᏗ ᎧᏃᎮᎸᏗ: The Park Hill Tales. (2006) Sixkiller, Dennis, ed.
  • Baptism: The Mode
  • Cherokee Almanac (1860)
  • "Christmas in those Days"
  • Cherokee Driver's Manuel
  • Cherokee Elementary Arithmetic (1870)
  • "The Cherokee People Today"
  • Cherokee Psalms: A Collection of Hymns in the Cherokee Language (1991). Sharpe, J. Ed., ed. and Daniel Scott, trans. ISBN 978-0-935741-16-2
  • Cherokee Spelling Book (1924). J. D. Wofford
  • Cherokee Stories. (1966) Spade & Walker
  • Cherokee Vision of Elohi (1981 and 1997). Meredith, Howard, Virginia Sobral, and Wesley Proctor. ISBN 978-0-9660164-0-6
  • The Four Gospels and Selected Psalms in Cherokee: A Companion to the Syllabary New Testament (2004). Holmes, Ruth Bradley. ISBN 978-0-8061-3628-8.
  • Na Tsoi Yona Ꮎ ᏦᎢ ᏲᎾ: The Three Bears. (2007) Keeter, Ray D. and Wynema Smith. ISBN 0-9777339-0-4.
  • Na Usdi Gigage Agisi Tsitaga Ꮎ ᎤᏍᏗ ᎩᎦᎨ ᎠᎩᏏ: The Little Red Hen. (2007) Smith, Wynema and Ray D. Keeter. ISBN 978-0-9777339-1-0.


  1. Lewis, M. Paul: Cherokee: Language of United States, 2009, Ethnologue (on-line); obgruafa am 6. Septemba 2010
  2. Feeling, "Dictionary," p. ix
  3. Feeling et al, "Verb" p. 16
  4. 4,0 4,1 Robinson, "Conjugation" p. 60
  5. 5,0 5,1 Feeling, "Dictionary" p. 353
  6. Scancarelli, "Native Languages" p. 351
  7. Anderton, Alice, PhD. Status of Indian Languages in Oklahoma. (Memento des Originals [1] vom 17. Septémber 2010 im Internet Archive)  Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.ahalenia.com Intertribal Wordpath Society. 2009 (retrieved 12 March 2009)
  8. Cherokee New Testament Online.
  9. ᎤᎵᎮᎵᏍᏗ. (Memento des Originals [2] vom 20. Juli 2008 im Internet Archive)  Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/chr.wikipedia.org Cherokee Wiki How
  10. Proposal for the creation of RezWorld™ 3D video game to teach Cherokee. (obgruafn am 23. September 2010)

Literatua

Werkeln
  • Bruchac, Joseph. Aniyunwiya/Real Human Beings: An Anthology of Contemporary Cherokee Prose. Greenfield Center, N.Y.: Greenfield Review Press, 1995. ISBN 0-912678-92-5
  • Cook, William Hinton (1979). A Grammar of North Carolina Cherokee. Ph.D. diss., Yale University. 7562394.
  • King, Duane H. (1975). A Grammar and Dictionary of the Cherokee Language. Ph.D. diss., University of Georgia. [4]
  • Lounsbury, Floyd G. (1978). "Iroquoian Languages". in Bruce G. Trigger (ed.). Handbook of North American Indians, Vol. 15: Northeast. Washington, DC: Smithsonian Institution. pp. 334–343. [5].
  • Munro, Pamela (ed.) (1996). Cherokee Papers from UCLA. UCLA Occasional Papers in Linguistics, no. 16. [6].
  • Pulte, William, and Durbin Feeling. 2001. "Cherokee". In: Garry, Jane, and Carl Rubino (eds.) Facts About the World's Languages: An Encyclopedia of the World's Major Languages: Past and Present. New York: H. W. Wilson. (Rosetta Project)
  • Scancarelli, Janine (1987). Grammatical Relations and Verb Agreement in Cherokee. Ph.D. diss., University of California, Los Angeles. [7].
  • Scancarelli, Janine. "Cherokee Writing." The World's Writing Systems. 1998: Section 53. (V Rosetta Project)

Im Netz

Werkeln
🔥 Top keywords: