Brasil
Gwlad fwyaf De America yw Brasil (Portiwgaleg: Brasil), Gweriniaeth Ffederal Brasil yn swyddogol[1][2] (Portiwgaleg: República Federativa do Brasil). Wrwgwái, Ariannin, Paragwâi, Bolifia, Periw, Colombia, Feneswela, Gaiana, Swrinam, a Guiana Ffrengig yw'r gwledydd cyfagos, gyda Chefnfor Iwerydd yn gorwedd i'r dwyrain. Mae amaethyddiaeth yn bwysig ym Mrasil ac mae ynddi fforestydd glaw eang.
 | |
| Gweriniaeth Ffederal Brasil República Federativa do Brasil | |
 | |
| Math | gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth seciwlar, rheol un gyfraith i bawb, gwlad, gwladwriaeth ffederal  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Caesalpinia echinata |
| Prifddinas | Brasília |
| Poblogaeth | 203,062,512 |
| Sefydlwyd | 7 Medi 1822 (Annibyniaeth oddi wrth Portiwgal) 29 Awst 1825 (Cydnabod) 15 Tachwedd 1889 (Gwladwriaeth) |
| Anthem | Hino Nacional Brasileiro |
| Pennaeth llywodraeth | Luiz Inácio Lula da Silva |
| Cylchfa amser | UTC−02:00 |
| Nawddsant | Our Lady of Aparecida |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Portiwgaleg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | America Ladin, Ibero-America, De De America, De America |
| Gwlad | Brasil |
| Arwynebedd | 8,515,767 km² |
| Gerllaw | Cefnfor yr Iwerydd, Afon Amazonas, Afon Paraná, Afon São Francisco |
| Yn ffinio gyda | yr Ariannin, Bolifia, Guyane, Gaiana, Paragwâi, Periw, Swrinam, Wrwgwái, Feneswela, Colombia, Ffrainc |
| Cyfesurynnau | 14°S 53°W |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth Ffedral Brasil |
| Corff deddfwriaethol | Cynghrair Genedlaethol Brasil |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Brasil |
| Pennaeth y wladwriaeth | Luiz Inácio Lula da Silva |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd Brasil |
| Pennaeth y Llywodraeth | Luiz Inácio Lula da Silva |
 | |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $1,649,623 million, $1,920,096 million |
| Arian | Brazilian real |
| Canran y diwaith | 7 ±1 canran |
| Cyfartaledd plant | 1.74 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.754 |
Taleithiau
golyguCaiff holl daleithiau Brasil eu cydnabod ar faner y wlad gydag un seren y cynrychioli pob talaith.
- Prif: Taleithiau Brasil
Rhennir Brasil yn 26 o daleithiau:
| Nº1 | Talaith | Talfyriad | Pobl. (2008) | Arwynebedd (km²) | Prifddinas |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Acre | AC | 692.000 | 153.149 | Rio Branco |
| 2 | Alagoas | AL | 3.173.000 | 27.933 | Maceió |
| 3 | Amapá | AP | 626.000 | 143.453 | Macapá |
| 4 | Amazonas | AM | 3.399.000 | 1.577.820 | Manaus |
| 5 | Bahia | BA | 14.561.000 | 567.295 | Salvador |
| 6 | Ceará | CE | 8.472.000 | 146.348 | Fortaleza |
| 7 | Espírito Santo | ES | 3.448.000 | 46.184 | Vitória |
| 8 | Goiás | GO | 5.870.000 | 341.289 | Goiânia |
| 9 | Maranhão | MA | 6.400.000 | 333.365 | São Luís |
| 10 | Mato Grosso | MT | 3.010.000 | 906.806 | Cuiabá |
| 11 | Mato Grosso do Sul | MS | 2.372.000 | 358.158 | Campo Grande |
| 12 | Minas Gerais | MG | 19.904.000 | 588.383 | Belo Horizonte |
| 13 | Pará | PA | 7.367.000 | 1.253.164 | Belém |
| 14 | Paraíba | PB | 3.794.000 | 56.584 | João Pessoa |
| 15 | Paraná | PR | 10.605.000 | 199.709 | Curitiba |
| 16 | Pernambuco | PE | 8.745.000 | 98.937 | Recife |
| 17 | Piauí | PI | 3.164.000 | 252.378 | Teresina |
| 18 | Río de Janeiro | RJ | 15.685.000 | 43.909 | Rio de Janeiro |
| 19 | Rio Grande do Norte | RN | 3.153.000 | 52.796 | Natal |
| 20 | Rio Grande do Sul | RS | 10.860.000 | 269.153 | Porto Alegre |
| 21 | Rondônia | RO | 1.519.000 | 238.512 | Porto Velho |
| 22 | Roraima | RR | 421.000 | 225.116 | Boa Vista |
| 23 | Santa Catarina | SC | 6.091.000 | 95.442 | Florianópolis |
| 24 | São Paulo | SP | 40.764.000 | 248.808 | São Paulo |
| 25 | Sergipe | SE | 2.030.000 | 21.910 | Aracaju |
| 26 | Tocantins | TO | 1.303.000 | 278.420 | Palmas |
| 27 | Distrito Federal | DF | 2.526.000 | 5.822 | Brasilia |
Daearyddiaeth Brasil
golygu- Prif: Daearyddiaeth Brasil
O ran arwynebedd, mae Brasil yn gorchuddio bron hanner cyfandir De America. Hi yw'r bumed wlad yn y byd o ran arwynebedd; dim ond Rwsia, Canada, Tsieina a'r Unol Daleithiau sy'n fwy. Mae'n ffinio ar wledydd Wrwgwái, yr Ariannin, Paragwâi, Bolifia, Periw, Colombia, Feneswela, Gaiana, Swrinam, a Guiana Ffrengig. Dim ond dwy wlad yn Ne America sydd heb ffin â Brasil, sef Tsile ac Ecwador.
Ceir nifer o afonydd mwyaf y cyfandir ym Mrasil. Tardda Afon Amazonas, afon fwyaf y byd, ym Mheriw, ond mae'n llifo tua'r dwyrain gyda'r rhan fwyaf o'i chwrs ym Mrasil. Mae nifer o'r afonydd sy'n llifo i mewn i'r Amazonas hefyd yn bwysig iawn, yn enwedig Afon Negro.
Mae'r ail hwyaf o afonydd De America, Afon Paraná, yn tarddu yn ne Brasil ac yn llifo tua'r de-orllewin. Ger dinas Salto del Guairá, mae'r afon yn ffurfio'r ffin rhwng tair gwlad: yr Ariannin, Paragwâi a Brasil. Gerllaw'r fan hon mae Afon Iguazú, sydd hefyd yn tarddu ym Mrasil, yn ymuno â hi.
Yn nalgylch afon Amazonas mae'r darn mwyaf o fforest law drofannol yn y byd, er bod llawer ohoni wedi ei cholli yn y blynyddoedd diwethaf.
Hanes Brasil
golygu- Prif: Hanes Brasil
Dechreuodd hanes Brasil pan gyrhaeddodd y bobl gyntaf tua 8,000 o flynyddoedd yn ôl o Asia; yr adeg honno roedd tir yn cysylltu Asia a chyfandir America yn y gogledd. Erbyn i'r Ewropeaid cyntaf gyrraedd yn y 16g, roedd dros 2,000 o lwythau gwahanol yn nhiriogaeth Brasil. Wedi dyfodiad y Portiwgaliaid, lleihawyd niferoedd y brodorion yn fawr gan glefydau megis y frech wen.
Credir mai'r Ewropead cyntaf i ddarganfod Brasil oedd y fforiwr Portiwgeaidd Pedro Álvares Cabral ar 22 Ebrill, 1500. O'r 16g hyd y 19g roedd Brasil yn rhan o ymerodraeth Portiwgal.
Yn 1808, bu raid i'r brenin Ioan VI a theulu brenhinol Portiwgal ffoi pan feddianwyd y wlad gan Ffrainc dan Napoleon. O hynny hyd 1821, o Rio de Janeiro y gweinyddid ymerodraeth Portiwgal. Yn 1815, cyhoeddodd y brenin fod Portiwgal a Brasil yn un deyrnas unedig.
Ar 7 Medi 1822 cyhoeddodd y wlad ei hun yn annibynnol, a daeth yn frenhiniaeth gyfansoddiadol dan yr enw Ymerodraeth Brasil, gyda Pedro yn teyrnasu fel Pedro I, Ymerawdwr Brasil. Wedi i'r fyddin gipio grym yn 1889, daeth y wlad yn weriniaeth. Heblaw am dri chyfnod o lywodraeth unbenaethol ym 1930-1934, 1937-1945, a 1964-1985, mae wedi bod yn weriniaeth ddemocrataidd ers hynny.
Demograffeg Brasil
golygu- Prif: Demograffeg Brasil
Dinasoedd mwyaf Brasil yw:
- São Paulo (11.037.593 hab)
- Rio de Janeiro (6.186.710 hab)
- Salvador (2.998.056 hab)
- Brasilia (2.606.885 hab)
- Fortaleza (2.505.552 hab.)
- Belo Horizonte (2.452.617 hab)
- Curitiba (1.851.215 hab)
- Manaus (1.738.641 hab)
- Recife (1.561.659 hab)
- Belém (1.437.604 hab)
- Porto Alegre (1.436.124 hab)
- Guarulhos (1.299.283 hab)
- Goiânia (1.281.975 hab)
- Campinas (1.064.669 hab)
Gwleidyddiaeth Brasil
golygu- Prif: Gwleidyddiaeth Brasil
Iaith a Diwylliant
golygu- Prif: Diwylliant Brasil
Iaith
golyguPortiwgaleg yw unig iaith swyddogol Brasil; mae bron bawb yn y wlad yn ei medru a dyma'r unig iaith a ddefnyddir mewn addysg ac ar y cyfryngau. Brasil yw'r unig wlad yn Ne America sy'n defnyddio Portiwgaleg (Sbaeneg yw iaith y mwyafrif o'r gwledydd), ac mae'r iaith yn rhan bwysig o hunaniaeth genedlaethol Brasil. Ceir rhywfaint o wahaniaethau rhwng yr iaith ym Mrasil ac ym Mhortiwgal.
Siaredir cryn nifer o ieithoedd eraill yn y wlad, yn cynnwys tua 180 o ieithoedd brodorol. Ceir hefyd gymunedau sy'n siarad Almaeneg ac Eidaleg.
Diwylliant
golyguCeir nifer o ddylanwadau ar ddiwylliant Brasil, ond diwylliant Portiwgal yn bennaf, ond hefyd ddiwylliant y bobl frodorol, yn enwedig y Tupi), a chaethweision o Affrica. Gwelir dylanwad Affricanaidd mewn cerddoriaeth a bwyd yn arbennig.
O ran cerddoriaeth, ceir arddulliau megis samba, bossa nova, forró, frevo, pagode ac eraill. Mae'r carnifal yn ddigwyddiad poblogaidd dros ben mewn llawer o ddinasoedd, ac mae carnifal Rio de Janeiro yn fyd-enwog.
Crefydd
golyguYr Eglwys Gatholig yw'r enwad cryfaf ym Mrasil, ac yma y mae'r nifer mwyaf o Gatholigion yn y byd. Mae'r nifer o Brotestaniaid o wahanol enwadau yn llai ond yn cynyddu. Yn ôl y cyfrifiad diwethaf mae 74% o'r boblogaeth yn Gatholigion (tua 139 miliwn); 15.4% yn Brotestaniaid (tua 28 miliwn), 7.4% yn agnostigiaid neu anffyddwyr, 1.3% yn dilyn crefyddau Ysbrydiaeth, 0.3% yn dilyn crefyddau Affricanaidd traddodiadol a 1.7% yn aelodau o grefyddau eraill.
Chwaraeon
golyguPêl-droed yw'r mwyaf poblogaidd o'r chwaraeon ym Mrasil, ac mae'r tîm cenedlaethol wedi ennill Cwpan y Byd bum gwaith, yn 1958, 1962, 1970, 1994 a 2002, mwy nag unrhyw wlad arall. Yr enwocaf o bêl-droedwyr Brasil yw Pelé, enw llawn Edison Arantes do Nascimento, a ystyrir gan lawer fel y pêl-droediwr gorau yn hanes y gêm.
Bwyd a diod
golyguBrazil yw cynhyrchydd coffi mwyaf ers 150 mlynedd.[3]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ I'w weld ar y gwefan cenedlaethol
- ↑ Grids & Datums – Federative Republic of Brazil. Ionawr 2009. http://www.asprs.org/resources/GRIDS/01-2009-brazil.pdf. Adalwyd 2010-05-09.
- ↑ Jeff Neilson, Bill Pritchard (26 Gorffennaf 2011). Value Chain Struggles. John Wiley & Sons. t. 102.
Dolenni allanol
golygu- (Portiwgaleg) Gwefan swyddogol
- (Saesneg) Delweddau Brasil