Palermo (wł.Palermo, sycyl.Palermu lub Paliemmu w dialekcie palermiańskim, gr.Πάνορμος) – miasto i gmina we Włoszech, w regionie Sycylia, w prowincji Palermo. Panormos powstało już w starożytności, jako kolonia fenicka. Według danych na rok 2009 gminę zamieszkiwało 657 936 osób, 4140,6 os./km².
Palermo jest kulturalną, gospodarczą i turystyczną stolicą Sycylii. To główne sycylijskie centrum przemysłowe i handlowe. Główne gałęzie gospodarki to turystyka, usługi, handel i rolnictwo. Palermo obecnie posiada międzynarodowe lotnisko. Drugie lotnisko, głównie dla obsługi tanich linii znajduje się w pobliżu Trapani.
Miasto powstało jako Panormos (grec.), kolonia fenicka. Od V wieku p.n.e. miasto kartagińskie, a od 254 p.n.e.rzymskie. Palermo zostało w V wieku opanowane przez Wandalów, Gotów, w 535 przez Bizancjum. W roku 831 znalazło się pod panowaniem Arabów. W X wieku osadzeni tu zostali piraci Saqaliba (słowiańscy), którzy w latach 928/9 u wybrzeży Maghrebu i Sycylii wspólnie z Arabami na 30 statkach przez szereg kolejnych lat łupili Genuę oraz wybrzeża Kalabrii i Sardynii. Po zakończeniu owego procederu osiedlić się mieli w Palermo, w tej części miasta, która nazywa się Harat as-Saqaliba[1].W 1072 wyspę opanowali Normanowie, a w Boże Narodzenie 1130Roger II został koronowany przez antypapieża Anakleta II[2] w tutejszej katedrze. Panowanie Normanów zakończyło się w 1194 po bezpotomnej śmierci wnuka Rogera Wilhelma II Dobrego i tron sycylijski drogą sukcesji trafił do Hohenstaufów a później do Andegawenów.
Palermo było centrum kulturowym królestwa Sycylii. W 1239 roku w dzielnicy Saqaliba zamieszkali Żydzi z północnej Afryki[3]. W 1282 doszło do antyfrancuskiego powstania (tzw. Nieszpory sycylijskie), które oddało miasto pod rządy aragońskie i potem hiszpańskie.
Palermo podupadało aż do utworzenia w czasie rewolucji (1848-49) tymczasowego rządu. Sytuacja miasta poprawiła się po 1860 gdy doszło do zjednoczenia Włoch.
Kościoły w stylu gotyckim: S. Agostino (XIV w.), della Gancia, delle Ree Pentife i della Catena. Z tego okresu pochodzą też pałace Chiaromonte, Sclafani, Pietratagliata, Abbatelli, Aiutamicristo i Marchesi.
Styl renesansowy reprezentują kościoły S. Maria dei Miracoli, S. Giovanni di Napoletani, S. Gorgio dei Genovesi i pałace Scavuzzo, Fieravecchia.
Zabudowa barokowa reprezentowana jest przez kościoły S. Matteo, S. Giuseppe, del Gesù, S. Domenico, S. Teresa, del Salvatore i del Olivella. Barokową architekturę reprezentują też kamienice narożne tworzące Quattro Canti.
Z zabudowy XIX-wiecznej na uwagę zasługują monumentalne budowle: teatr miejski Politeama oraz klasycystyczno-neorenesansowy gmach opery Teatro Massimo.
Ogród botaniczny w Palermo (wł. Orto botanico di Palermo), założony w XVIII w., zajmuje obecnie 10 ha i jest największym ogrodem we Włoszech[4].
Palermo znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[5][6] typu śródziemnomorskiego[7], z bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, częściowo gorącymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 22 °C w dzień i 15 °C w nocy[8].
Średnia temperatura dwóch miesięcy zimowych – stycznia i lutego wynosi około 15 °C w dzień i 9 °C w nocy a średnia temperatura morza wynosi 14–15 °C[9]. Opady śniegu, jak i mróz, nie występują. Średnia temperatura sześciu miesięcy letnich, od maja do października wynosi 27 °C w dzień i 19 °C w nocy[8]. W okresie od czerwca do października średnia temperatura morza przekracza 20 °C, w sierpniu wynosi 26 °C[9]. Kwiecień i listopad mają charakter przejściowy pomiędzy wiosną/jesienią a latem, ze średnią temperaturą wokół 19 °C w ciągu dnia i 12 °C podczas nocy, natomiast marzec i listopad mają również charakter przejściowy pomiędzy wiosną/jesienią a zimą, ze średnią temperaturą wokół 16 °C w ciągu dnia i 10 °C podczas nocy. Palermo ma 80 dni deszczowych rocznie (≥1 mm), od około 1 dnia deszczowego w lipcu do 12 dni deszczowych w grudniu[8]. Palermo, jak i reszta Sycylii, jest jednym z niewielu miejsc w Europie, gdzie zielono jest przez cały rok.
Średnia temperatura i opady dla Palermo (Port lotniczy Palermo-Boccadifalco na obrzeżach, ~5 km od morza)
Miasto zamieszkuje około 670 tys. osób. Populacja aglomeracji Palermo jest szacowana przez Eurostat na 855 255 mieszkańców, podczas gdy zespół miejski Palermo jest piątym najbardziej zaludnionym zespołem miejskim we Włoszech i mieszka w nim około 1,2 mln ludzi. Mieszkańcy Palermo mówią językiem włoskim i sycylijskim.
W 2007 roku 47,6% mieszkańców Palermo stanowili mężczyźni, a 52,4% – kobiety. Osoby niepełnoletnie stanowiły 21,64% populacji, a emeryci – 16,54% populacji. Wiek przeciętnego mieszkańca Palermo wynosił 37 lat. Pomiędzy rokiem 2002 a 2007 populacja Palermo zmniejszyła się o 2,92%. Przyczyną tego spadku jest ucieczka mieszkańców Palermo do terenów podmiejskich i północnych Włoch. Obecny współczynnik urodzeń w Palermo wynosi 10,75 urodzeń na 1000 mieszkańców.
Największą stacją kolejową miasta jest stacja Palermo Centrale, z której wybiegają linie Palermo – Mesyna, Palermo – Katania oraz do Trapani oraz Agrigento. Pozostałe stacje to Palermo Brancaccio, Palermo Cardillo-Zen, Palermo Notarbartolo, Palermo Federico, Palermo Fiera, Palermo Francia, Palermo Giachery, Palermo Palazzo Reale-Orleans, Palermo San Lorenzo Colli, Palermo Tommaso Natale, Palermo Vespri oraz znajdujący się w dzielnicy Roccella-Acqua dei Corsari przystanek Roccella, otwarty 21 grudnia 2014[11] na liniach Palermo – Mesyna i Palermo – Katania.
Miejscowe lotnisko „Falcone-Borsellino” połączone jest z miastem pociągami firmy Trinacria Express.
↑„Palerme où un quartier se nomma longtemps le « quartier des Esclavons » {harat as-Saqaliba” w: Gli Slavi occidentali e meridionali nell’alto medioevo: Centro italiano di studi sull’alto Medioevo. s. 1002, 1983; Przegląd historyczny t. 44 s. 482.; Abu’l- Fida’y.
↑John Julius Norwich: Najwspanialsze miasta w dziejach świata. Wyd. I. Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2009, s. 109. ISBN 978-83-7576-072-9.
↑„In 1239 the Jews of North Africa (Jerba) were allowed to refurbish an existing structure. It may be the one mentioned in 1267, located in the Seralcadi quarter of Palermo. w: Between Scylla and Charybdis: The Jews in Sicily, s. 66; Nazwa Harat as-Saqaliba później zanika i w dyplomach łacińskich z XII–XIII w. zastępuje ją określenie Seralcadi < ar. Szari’ al-qadi Ulica Sędziego w: Przegląd historyczny t. 44 s. 482.
↑Notizie storiche [online], L'Orto Botanico dell'Università di Palermo [dostęp 2021-03-11](wł.).