شازده احتجاب

شازده احتجاب روایت فروپاشی نظام شاهی و پیشامدرن در سنت فرهنگی ایران است. شخصیت اول رمان، که «شازده احتجاب» نامیده می‌شود، در اوهام و گذشته، به روایت قسمتی از استبداد و بیداد خود و خانواده‌اش می‌پردازد.

گلشیری در این رمان از شیوهٔ جریان سیال ذهن بهره می‌گیرد.

«باور کنید، این جد کبیر فقط از بابت کین پس مبارکش ناراحت بوده: یک روز خونریزی دارد، یک روز باید عمل بکنند، یک روز حکیم ابونواس سواری را قدغن کرده است و یک روز باید مسهل خورَد یا در اندرونی، پنهان از چشم عملهٔ خلوت، شراب نوشد تا بلکه بواسیر راحتش بگذارد. همه‌اش همین است.»

«قصهٔ شازده احتجاب از درون روایت می‌شود؛ هوشنگ گلشیری در کنار استفاده از دانای کلی که دارد، هر بار با دخول به ذهن یکی از ساکنین خانه، روایت را پیش می‌برد. عمارت پوسیده و عقیم و ازدست‌رفتهٔ شازده هم درست به خودِ او می‌ماند.»^[۱]

فیلمی با همین نام و به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا با اقتباس از این رمان ساخته شده است.^[۲]

شازده احتجاب مورد تحسین آلن رب گریه بوده و به زبان فرانسوی^[۲] و همچنین به زبان انگلیسی، توسط جیمز بوکن^[۳] ترجمه شده است.

«شازده احتجاب و زوال خاندان آشر هر دو علیه باورهای سنتی منسوخ زمانهٔ خودشان عصیان می‌کنند و این امر نه‌تنها در مضمون و محتوی آثار، بلکه در فُرم آن‌ها نیز خود را به نمایش می‌گذارد. هر دو اثر از عناصری کهن بهره می‌جویند تا بدعت‌گذار صناعات داستان‌نویسی ملی و درنتیجه خالق جریانات اصیل مستقل و ملی باشند.»^[۴]

• صالحی، پرویز (فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۹). «شازده احتجاب». راهنمای کتاب (۱ و ۲): ۷۶−۸۱.
• شازده احتجاب- هوشنگ گلشیری- انتشارات نیلوفر- چاپ چهاردهم- ۱۳۸۴- تهران.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به شازده احتجاب در ویکی‌گفتاورد موجود است.