کاربر:Aghajanpour/بناهای تاریخی جهان

معمار، مهرازی، والادگری یا رازیگری، سبک طراحی و شیوه ساخت و ساز ساختمان ها و دیگر سازه های فیزیکی است.^[۱]

هنرهای زیبا عبارتند از:

• موسیقی
• هنرهای دستی
• هنرهای تجسمی
• ادبیات، نمایشنامه نویسی و فیلمنامه نویسی
• معماری
• رقص و حرکات نمایشی
• هنرهای نمایشی: تئاتر و سینما^[۲]

معماری، به عنوان تصور، طراحی، درک و ساختن، با توجه به شرایط، تعریف می شود. این شرایط، ممکن است که در ذات خود، کاملاٌ عملکردی بوده یا به درجات متفاوتی، بازتاب شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی پروژه باشند. پیت هاین، شاعر و دانشمند دانمارکی، بیان می کند:

هنر، یعنی حل مسائلی که قبل از حل شدن، قابلیت تدوین و فرموله شدن را ندارند. طرح یک سوال، یعنی که قسمتی از جواب آن، پیدا شده است.

انتظار ما از معماری، به عنوان یک هنر، چیزی بیش از پاسخگویی به برنامه های عملکردی یک ساختمان است. تجلیات فیزیکی معماری، با فعالیت های انسانی، تطابق دارد و نحوه سازماندهی و انتظام فرم ها و فضاها در معماری، می تواند که تلاش ها را به ثمر رسانده، به استخراج پاسخ ها کمک کند و معانی را انتقال دهد.^[۳]

عبارت معروف ویتروویوس:

آسایش، استحکام و خشنودی

بنیانی، برای تمامی نظریات معماری و طراحی داخلی، به شمار می رود. آسایش، به وجه کارکردی موضوع می پردازد. واژه استحکام، انسجام ساختاری اثر را توصیف می کند. خشنودی، از ارزش زیبایی شناسانه آن، می پرسد. انتظاراتی که این واژگان، در خود دارند، می تواند که در جستجوی طراح، برای یافتن پاسخ هر نوع از فضای داخلی و چیزی که در آن، قرار می گیرند، کاربرد داشته باشد. به طور مرسوم، این مساله، با طراحی داخلی یا دکوراسیون، ارتباط دارد و در معماری، به عنوان مساله ای ضروری، شناخته می شود.^[۴]

معماری، تمام محیط بیرونی زندگی بشر را دربرمی گیرد. امروز، این قلمرو، از شهرسازی گرفته تا معماری و طراحی صنعتی، تحت کنترل معماران است. این اندیشه که کار معماری، طراحی مصنوعات (ساختمان ها) است، در جامعه ای معنا دارد که تدارک سیمای شهر، تقسیم شده و سلسله مراتبی باشد. روابط معماری و سیاست، در این چشم انداز، باید که از بیخ و بن، دگرگون شود. معماری، بخشی از سیاست است.^[۵]

از شعارهای پایدار معماری نوین؛ پیروی فرم، از عملکرد است. فرم، اشکالی ست که فضا را تعریف می کند. فضا، جایی است که فعالیت های مختلف اجتماعی و اقتصادی، در آن، صورت می گیرد. درک انسان از محیط است که طول، عرض و ارتفاع دارد و فعالیت، شامل عملکردهای عمده انسان، مانند: کار، سکونت، رفت و آمد، تفریح و ... است. این عملکردها، در قالب نقش های متفاوت انسان، در زندگی اجتماعی و اقتصادی، اجرا می شود.^[۶]

انسان، برای ارضای نیازهای خود، در بستری از دگرگونی های معنایی (نمادین)، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، فضا را نیز، دگرگون می کند. این دگرگونی، از خلال فرآیند تخریب/ساختن، انجام می گیرد؛ بدین معنی که برای ساختن فضاهای جدید؛ همواره، نیاز اولیه ای به تخریب فضاهای پیشین، وجود دارد. این امر، چرخه ای بی پایان از تخریب ها و ساختن ها را به وجود می آورد که شاید، بتوان گفت که هرگز، متوقف نمی شود.

فضا، به گونه ای حیرت انگیز و با سازوکارهایی که گاه، کشف چند و چون آن ها، برای ما، ممکن نمی نماید؛ تمامی ابعاد زندگی انسانی را در خود جای داده و منتقل می کند. تحلیل فضا می تواند، همچون در نزد انسان شناسانی چون ادوارد ت. هال، از تحلیل فضاهای کالبدی و شخصی، آغاز شود و تا بزرگترین ابعاد فضایی در شهر، تداوم یابد. در این تحلیل ها، نباید که سهم سایر پارامترها را در شکل دادن به فضا و دگرگون ساختن بارهای معنایی آن، از یاد برد.^[۷]

هنرهای ابتدائی، با نوعی شگفتی، همراه اند. زیرا، تصور نبوغ و خلاقیت، در بشر اولیه، دور از ذهن و شگفت آور، محسوب می شود. از اینرو، هنرهای ابتدائی، با عنوان کلی شگفتی های آغازین، مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرند.پیدایش ابتدائی ترین نیاکان ما، روی کره زمین را حدود یک میلیون سال پیش می دانند.انسان، برای جبران نقائص دستگاه های فیزیولوژیک خود، به وسائلی نیاز دارد که به کمک همبستگی ظریف و دقیقی که بین دست و چشم، از راه مغز و دستگاه عصبی وجود دارد؛ قادر است که این وسائل را بسازد.

از لحاظ تقسیم بندی، دوران سنگی، نخستین دوره تاریخ هنر بشمار می آید که به ۳ دوره مختلف، تقسیم می شود:

• پارینه سنگی
• میان سنگی
• نوسنگی

^[۸]

تصاویر روی دیوار غارها و ظروف و اشیایی که از روزگاران دور، برجای مانده اند، پس از گذشت هزاران سال، اطلاعات بسیار ارزشمند و مهمی را مانند بوجود آمدنشان، منتقل می کنند.^[۹]

نخستین و ساده ترین فرمی که بشر، برای ایجاد سرپناه خود، استفاده کرد؛ شامل حصاری ساده در اطراف، برای مقابله با هجوم حیوانات وحشی و پوششی، روی حصار، برای مانع شدن از آسیب های طبیعی و جوی ست. نخستین نمونه این سرپناه ها که با عنوان معماری سه سنگی می شناسیم؛ شامل دو سنگ عمودی در اطراف و یک سنگ افقی، بر روی آنها ست.^[۱۰]

پس از دوران سنگی، دوران تاریخی آغاز می شود که بشر، با خط، آشنا شد و توانست که تاریخ حیات خود را بنگارد.

تاریخ تغییرات کالبد شهرها، در دهه های اخیر، بصورت موضوعی مهم، درآمده است. نخستین سه تمدن جهان، بر اساس زمان آغاز آنها؛ بین النهرین، مصر و هند هستند که به تمدن های مرده، مشهور بوده و تمدن غربی، از همین سه تمدن، نشات گرفته است. هر چند، تمدن قاره آمریکا (مکزیک، آمریکای مرکزی و پرو)، بسیار دیرتر از تمدن چینی بوجود آمده؛ اما، در اثر بی رحمی و شقاوت اسپانیایی ها، بین سال های ۱۵۱۸ الی ۱۵۲۳ م. بکلی، از بین رفت. تمدن چین، استثنای خارق العاده ای می باشد. فرهنگ خدشه ناپذیر آن، از ابتدای پیدایش، در سه هزاره پیش از میلاد، در حاشیه رود زرد تا قرن بیستم م. همچنان، پابرجا باقی مانده و تداوم داشته است.^[۱۱]

میان‌رودان، به سبب تمدن‌های کهن و باستانی‌، آوازه دارد و نامش، با نام و آثار این تمدن‌ها، همراه است. تمدن‌های سومر، اکد، بابل، آشور، کلدانی و تمدن‌های ایرانی، مانند: کاسی و عیلام و ماد که هریک، در گوشه‌ای از این سرزمین، رونق و تأثیر داشته‌اند و از آن، تأثیر پذیرفته‌اند و هریک از این تمدن‌ها، کتاب های تاریخ را ستبرتر کرده‌اند. ادیان و فرهنگ‌های بسیاری از کشورهای مختلف، از میان رودان تأثیر گرفته‌اند.^[۱۲]سنگ‌نبشته‌های بدست آمده از سومر از اصلاحات اوروکاگینا، شاه لاگاش (حدود ۲۳۰۰ پ. م) حکایت دارند. وی سنت چندشوهری را برانداخت و دستور داد هر زنی که چند شوهر اختیار کند با سنگ‌هایی که گناه وی رویشان حکاکی شده سنگسار شود.^[۱۳]

در حدود ۵۰۰۰ قبل، مصر سفلی و مصر علیا، توسط فرعونی به نام «تامر» متحد شدند و اولین سلسله با یک سیاست واحد ترکیبی از دو فرهنگ را به مورد اجرا در آورد. پس از گذشت این دوره زمانی ست که به تدریج، معماری مصطبه آغاز می‌شود.^[۱۴]زندگی بعد از مرگ، اساس تمدن مصرباستان است.^[۱۵]

مصریان باستان، اعتقاد داشتند که فراعنه، پس از مرگ به خدایی می‌رسند و بنابراین، مقابرشان می بایست که بسیار عظیم و غیرقابل نفوذ ساخته می‌شد. چهار مثلث جانبی هرم در اهرام مصر، گونه‌ای طراحی شده‌اند که پرتوهای خورشید بر جسد فرعون تابیده شود و رابطه جاودانی او را با خدای آفتاب که «رع» نام دارد؛ حفظ کند. در کنار این اهرام، مقابر کوچک‌تر مکعب شکلی، به نام مصطبه به تعداد زیادی ساخته شده‌است. فراعنه مراسم خاکسپاری خود را به شکل یک سنت ملی درآورده بودند. به‌طوری‌که مذهب، هنر و تفکر مصریان آن زمان، به سمت پرستش آنان سوق یابد.^[۱۶]

یونان باستان از اثرگذارترین تمدن ها در تاریخ جهان است. تمدن یونان، حاصل تعامل دو تمدن میسنی (در جنوبغربی یونان) و مینوسی (شامل جزیره کرت و نواحی اطراف آن) میباشد.^[۱۷]در قرون پیش از میلاد، یونانی ها، در زمره اقوام متمدن بحساب می‌آمدند. شرایط اقلیمی و جغرافیائی، زبان، نژاد، مذهب، تاریخ و ادبیات مشترک را از عوامل مهم ترقی یونانی‌ها، در این دوران، می دانند. قرون ۴ و ۵ پیش از میلاد را عصر طلائی فرهنگ و تمدن یونان می دانند. در این قرون بود که علوم، هنر و فلسفه در یونان به درجات عالی رسید و با برقراری روابط تجاری، ثروت فراوانی در شهرهای یونان متراکم شد.^[۱۸]آگورا، ميدان عمومی شهرهای یونان كه نخستين بار، در منطقه ای كه به طور طبيعی، چند خيابان، بهم می رسند، شكل گرفت. اين فضا، فرم هندسی ویژه ای را دنبال نمی كرد. بلكه با گذشت زمان، به شكل های منظم هندسی رسيد. ساختمان های عمومی، داخل اين ميدان، ساخته می شدند كه يكی از آنها، فضای ستون دار و درازی بود كه در آنجا، شهروندان و بازرگانان، به مبادله كالا، مشغول بودند.

رومی ‌ها، شهرهای خود را براساس دو محور، شكل می دادند:‌ يكی، محور شمال به جنوب و ديگری، محور شرق به غرب كه در نقطه تلاقی اين دو محور، مركز شهر، قرار می گرفت و ميدان مركزی شهر يا فوروم كه تقليدی از آگورا بود، ساخته می شد. شهر، دارای ساختمان‌های عمومی سياسی، معابد و بازار بود و تاسيسات آن، به شهر يونانی، شباهت داشت:‌ آمفی تئاترها، سیرک ها، ژيمنازيوم‌ها و استادیوم ها، از جمله اين تاسيسات بودند.^[۱۹]

در قرن پانزدهم میلادی پژوهشگران در اروپا و خاورمیانه قفسه‌های غبارآلود ساختمان‌های قدیمی را جستجو کردند و دست‌نوشته‌های یونانی و رومی را پیدا کردند و نوشته‌هایی از نویسندگان کلاسیک به دورهٔ رنسانس رسید. مطالعهٔ این آثار دانش نو نام گرفت.^[۲۰]همزمان با گرایش به نوشتارهای کلاسیک، ارزش‌های فردی مورد توجه واقع شد که انسان‌گرایی نام گرفت. طرفداران این گرایش، به جای موضوعات روحانی، بیش از هر چیز مسایل انسانی را در نظر می‌گرفتند. انسان‌گرایی و رنسانس از ایتالیا ظهور کردند.^[۲۱]

رنسانس، برای اروپاییان، عصر جدیدی بود؛ سرشار از کامیابی‌های عظیم. بسیاری از افراد، با ژان فرسنل، موافق هستند. او، در سال‌های آغازینِ سدهٔ ۱۵ م. چنین نوشت:

جهان چرخید. یکی از بزرگ‌ترین قاره‌های زمین، یعنی قارهٔ آمریکا، کشف شد... صنعت چاپ بذر دانش را کاشت. باروت، انقلابی در روش جنگ پدید آورد. دست‌نوشته‌های باستانی احیا شد... این‌ها همگی گواه پیروزی عصر جدید (رنسانس) هستند.^[۲۲]

جستجوی تناسبات زیبا در اندام انسان، از اهداف نقاشان عصر رنسانس بود و لئوناردو داوینچی، با طراحی های سنجیده خود، می خواست تا نشان دهد که یک پیکر متناسب، در حال سکون و حرکت، در دو شکل کامل هندسی مربع و دایره، جایگزین می شود. این موضوع، وجود مناسبات میان اشکال طبیعی و هندسی و پیوستگی آنها را با یکدیگر، نشان می دهد.در اجزاء و کلیت بسیاری از پدیده های طبیعت و موجودات زنده؛ روابط متناسب، وجود دارد. موزون ترین و پیچیده ترین نمونه آن، پیکره انسان است که از تناسب بسیار دقیقی در اجزاء و کل، برخوردار است. از دیرباز، اندازه قسمت های مختلف بدن و تناسبات آن، مورد توجه هنرمندان بوده است. همواره، آنها سعی می کردند که پیکره انسان را با زیباترین تناسبات، طراحی کنند. به ویژه، در رنسانس؛ این موضوع، بسیار مورد توجه هنرمندان، قرار گرفته است.^[۲۳]

معمولاً، واژه ریتم یا ضرب آهنگ؛ در موسیقی، بکار می رود؛ اما، در هنرهای تجسمی، مرسوم و معنی تصویری دارد و عبارتست از تکرار، تغییر و حرکت عناصر بصری، در فضای تجسمی. تکرار منظم و متوالی عنصری تصویری، ضرب آهنگ را بوجود می آورد. انتقال احساس حرکت، توسط ریتم بصری، صورت می گیرد.

ریتم، در طبیعت و زندگی، نقش موثری دارد و ریتم، بر همین اساس، در آثار هنری، دیده می شود. توالی روز و فصول، از وجوه بارز ریتم در طبیعت، بشمار می آید. در وجود انسان؛ ریتم حیات، با نبض و صدای تپش قلب، همراه است. رابطه منظم و پوینده انسان، با طبیعت و اثرهنری، دارای نوعی ریتم است.^[۲۴]

در رنسانس، گالیله (۱۵۶۴–۱۶۴۲ م) فیزیک (علم طبیعت) را سکولار کرد و آن را از الهیات (علم فراطبیعت یا متافیزیک) مستقل دانست. از آن پس، تکیه‌گاه فیزیک خرد انسان بود. گالیله می‌گفت:^[۲۵]

حقیقت طبیعت همواره در برابر چشمان ماست. اما برای فهم این حقیقت باید با زبان ریاضی آشنا بود. زبان این حقیقت، اشکال هندسی، یعنی دایره، بیضی، مثلث و امثالهم است.

در میانه قرن ۱۸ م. توجه به ساخت ویلا، رنگ و بوی دیگری به معماری داد. ویلا، مورد علاقه طبقه بورژوا بود که در پیآمد جنبش های اقتصادی دوران جدید بوجودآمده بودند و برای کسب هویت، گونه معماری مورد علاقه خود را بوجودآوردند.

انقلاب صنعتی، در عرصه صنعت، موجب تحولات بسیار، در نوع زندگی افراد گردید.انقلاب صنعتی، حاصل پیوند بین کار و سرمایه بود.

استفاده از نیروی بخار و آهن را از مهمترین رخدادهای دوره ابتدائی صنعت می توان دانست. ورود صنعت به معماری، در قرن نوزدهم م. بیشتر، به چشم می خورد.^[۲۶]انقلاب صنعتی، به عنوان محرکی نیرومند، با ایجاد نهادهای اقتصادی، اداری، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، ساختار شهرها را دگرگون کرد. بلکه تغییرات و تحولات شگرفی را در حیات اجتماعی شهر، به وجود آورد. بهرحال، شهرهای امروزی، با درهم شکستن بسیاری از سنت ها و ارزشهای گذشته، نه تنها، سنگ بنای اولیه جامعه، یعنی خانواده را نابود کرده است. بلکه، به رغم تماسهای فیزیکی نزدیک و صمیمانه میان افراد، روابط اجتماعی آنان را تضعیف کرده است. به قول پارک، پیشگام مطالعات مستقل جامعه شناسی شهری در آمریکا:^[۲۷]

شهر، محل سکونت انسان های منجمدی است که بهم نزدیک هستند. اما، رابطه ای با یکدیگر ندارند.

قصر بلورین Crystal Palace، در سال ۱۸۵۱ م. توسط یوسف پکستون، زیر نظر پرنس آلبرت (همسر ملکه ویکتوریا)، برای نمایشگاه جهانی لندن، ساخته شد؛ این اثر را می توان، آغاز معماری مدرن دانست. بنایی، به مساحت بیش از ۹ هکتار که ارتفاع قسمت میانی آن، ۳۳ متر و متشکل از آهن، چوب (به عنوان عوامل فرعی) و شیشه است. عکس العمل های اندیشمندان به روند صنعتی شدن، با جان راسکین، آغاز گردید.

ونسان ونگوگ؛ شب پر ستاره؛ ۱۸۸۹ م؛ رنگ روغنی روی بوم (۹۲٫۱×۷۳٫۷ سانتی متر)؛ حرکت جاودانه، در درون طبیعت و در عین حال، شور درونی هنرمند، در نمایش این جاودانگی، باعث شده است تا ونگوگ، از ضربات قلم مو و رنگ، بصورت خط منقطع و چرخان، برای نمایش ریتم جاودانه طبیعت، کمک بگیرد.

اوتو واگنر، از شاخص ترین چهره های مکتب وین، محسوب می شود. مکتب وین، صنعت و تکنولوژی را به عنوان موضوعی انکارناپذیر در عصر جدید می دانست. واگنر، از شاگردان و علاقمندان کارل شینکل و مکتب نئوگوتیک بشمار می آمد. آدولف لوس را مدافع بی امان مدرنیسم نامیده اند. عقاید وی را می توان که در سه گروه، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد:

1. مخالفت شدید با تزئینات
2. توجه به اصل و سادگی
3. توجه به نقشه و طرح درون ساختمان

آدولف لوس، در سال ۱۹۰۸ م. مقاله ای، با عنوان تزئینات و جنایت نوشت. وی، به موضوعی، با عنوان پلان فضایی، اعتقاد داشت که در دو بعد، اسیر نمانده است و معتقد بود که معماری خوب را با کلمات، می توان توصیف کرد.^[۲۸]

فرانک لوید رایت، یکی از بزرگترین، مهمترین و تاثیرگذارترین معماران آمریکایی ست که در بسیاری از کشورها، تاثیرات بیادماندنی، بجا گذاشته است. کارها و اندیشه های وی در معماری، از مهمترین مراتب و مدارج معماری ارگانیک را تشکیل می دهند.^[۲۹]

منطقه ای که امروز، خاور نزدیک باستان، خوانده می شود، شامل کشورهای مصر، فلسطین، لبنان، سوریه، اردن، عراق، ترکیه و ایران می باشد. در سراسر خاور نزدیک باستان، گرایشی به ستایش و پرستش شکل کوه، وجود داشت. زیگورات های عظیم که به همواری یکنواخت جلگه میان رودان (بین النهرین؛ منطقه بین دو رود دجله و فرات)، جلوه می بخشید، تقلیدی از کوه های مقدس فلات ایران بود. به نظر آرتور پوپ (هنرشناس با ذوقی که به مدت ۵۰ سال، روی هنر ایران، تحقیق کرد و آثار هنری گرانقدری نوشت و بنا به وصیت خود، در سال ۱۳۴۸ خ. در اصفهان، به خاک سپرده شد)، اگرچه تکوین این بناهای عظیم، در بین النهرین بوده؛ ولی، الهام و مفهوم آن، ایرانی ست.

زیگورات چغازنبیل، بنایی عیلامی ست. عیلامیان، از ساکنان اولیه ناحیه ای از ایران بودند که امروزه، خوزستان نامیده می شود. کاوش ها، نشان می دهد که عیلامیان، با همسایگان سومری شان، در غرب، مراوده داشته اند.

این بنا را «اونتاش گال»، شاه عیلام، در حوالی سال ۱۲۵۰ ق. م. در یکی از شهرهای شوش، به نام «دوراونتاش»، ساخته و به خدای بزرگ عیلام، تقدیم کرده است.

زیگورات چغازنبیل، قدیمی ترین بنای شناخته شده در ایران است که دارای ابعادی چشمگیر بوده و پهلو به پهلوی اهرام مصر می زند.

زیگورات چغازنبیل، ۵۰ متر بلندی و مساحتی، برابر ۱۰۵×۱۰۵ مترمربع، داشته است. این بنا که با کاربرد معبد و مقبره، بکار می رفته، از پنج برج متحدالمرکز، با ارتفاع های مختلف، تشکیل شده است.

هر طبقه، از روی سطح محوطه، جداگانه ساخته شده و بالا رفته است. به طوری که از طبقه اول، بصورت چند قوطی توی هم، بنظر می رسد.

چهار دروازه بنا، دقیقا در چهار جهت اصلی ست. معبد، بر بام بنا، قرار داشته و در وسط هر یک از چهار طرف زیگورات، یک مجموعه پلکان، وجود داشته است. دیوارهای زیگورات که بیشتر، از خشت خام بوده، با ملات ساروج و قیر، ساخته و در بسیاری از جاها، پوشیده از آجر لعابدار کوره پزی، با رنگ های آبی و سبز و درخشش فلزی بوده است.

این بنا، دو ویژگی مهم دارد:

1. بر روی آجرهای نما؛ خطوطی، به شکل خط میخی که همان، خط ایلامی می باشد، حک شده است.
2. قدیمی ترین تاق قوسی شکل ایران، در این بنا ست. سقف پله های این بنا؛ تاقی، نیم دایره ای شکل و بدون تیزه دارد.^[۳۰]

آجر، اصلی ترین ساختمایه مورد استفاده در معماری ایران است. سوابق تاریخی، نشانگر آن است که نواحی خوزستان و بین النهرین، نخستین اقوامی بودند که به موفقیت کشف و استفاده از آجر دست یافتند. در معبد چغازنبیل، به آجرهایی برمی خوریم که به عنوان کتیبه، بر دیوار، نصب شده اند.^[۳۱]

کوروش، در دوران هخامنشی، با دوراندیشی و افتخار، در بین راه شیراز و اصفهان؛ باغی، همراه با چند کاخ، ساخت که مهمترین آنها، به نام های کاخ اختصاصی و تالار بار عام بود. این کاخ ها، دارای یک تالار بزرگ ستون دار و ایوان های طولانی و فضایی باز بودند. نمای دلباز و باصفای این بناها،از ویژگی های بیشتر کوشک های دوره های بعد است.کوشک، بنایی برونگرا ست و برخلاف ساختمان های درونگرا که همه پنجره ها و درها، به حیاط مرکزی باز می شود؛ در کوشک و ساختمان های برونگرا، دید و پنجره ها، به بیرون و باغی که آنرا محصور کرده، معطوف می باشد.

از زمان فرمانروایی کوروش، نظامی پایگذاری شد که از اهداف سیاست آن، فرمانروایی بر جهان بوده؛ نه تنها، بر ایران. هخامنشیان، به دنبال این بودند که مردم اقوام مختلف، فرمانروایی آنان را بر خود، بپذیرند. بهمین دلیل، به دین، آداب و رسوم آنها، احترام می گذاشتند. چنانکه گویی، پادشاهان هخامنشی، از آنها بودند. هدف کوروش، فرمانروایی بر جهان، با مدارا بود. در تداوم اهداف کوروش، سایر پادشاهان هخامنشی، برای اینکه همه اقوام تحت سیطره آنان، احساس تعلق خاطر به حکومت داشته باشند؛ تخت جمشید را دایره المعارفی از هنر همه آنها، با ترکیب هنرمندانه ایرانی، قرار دادند.بهمین دلیل و با توجه به توانمندی و سیطره ای که بر جهان آن روز داشتند؛ توانستند که بهترین مصالح را از سراسر جهان، برای ساخت این بناها فراهم کنند.

چهار باغ که اصل اساسی باغ سازی ایران است، از ابداعات کوروش، در خلق محوطه کاخ پاسارگاد، به شمار می رود.

از مساجد شبستانی، مسجد اولیه جامع اصفهان می باشد که مربوط به قرون اولیه اسلام، بوده است. از بررسی های به عمل آمده، مشخص شده که اصل مسجد، شبستانی بوده و در ادوار بعد، به صورت چهار ایوانی، تبدیل شده است. به دلیل داشتن آثاری، از ادوار مختلف معماری ایران، مسجد جامع اصفهان را دایره المعارف معماری ایرانی، خوانده اند. مسجد جامع اصفهان، انعکاس هنر کلاسیک و بیزانس، در قالب بنای سنتی اسلامی ست.^[۳۲]

بسیاری از مساجد، چهار ایوانی می باشند که نمونه شاخص آن ها، مساجد جامع اصفهان و اردستان می باشد. این مساجد؛ در ابتدا، یه شیوه شبستانی، ساخته شده بودند. ولی، از دوره سلجوقی، تحولاتی در آنها، صورت پذیرفت که در نهایت، به مساجد چهار ایوانی، تبدیل شدند.

بعضی مساجد، دارای چندین محراب هستند. مانند مسجد جامع اصفهان که ۹ محراب دارد.

ایوان صفه صاحب (ایوان جتوبی) و صفه استاد (ایوان غربی) و صفه درویش، در مسجد جامع (جمعه) اصفهان، از تنوع و زیبایی خاصی، برخوردار می باشند.

با روش های گوشه سازی، مربع را به هشت و سپس، شانزده ضلعی، تبدیل می کردند و دایره گنبد را روی آن می ساختند.شاهکار سلجوقی در گنبدسازی، گنبد تاج الملک (خاگی)، در بخش شمالی مسجد جامع اصفهان می باشد که همه هنردوستان و معماران جهان را شگفت زده کرده است. در این گنبد، فضای واسط بین مربع پلان و دایره گنبد، دو طبقه شده است. ابتدا، مربع به هشت و در طبقه بعد، به شانزده ضلعی، تبدیل شده است.

محراب گچبری شده الجایتو که در قرن هشتم ه.ق. در مسجد جامع اصفهان، ساخته شده؛ از ویژگی و زیبایی خاصی، برخوردار است.

برج های مقبره ای بعد از اسلام را ایران شناسان، الهام گرفته از آتشکده های زرتشتی، چادرها و خیمه های سلجوقی، دانسته اند. از اولین نمونه های برج های چهارگوش، مقبره امیر اسماعیل سامانی، در بخارا ست که از کهن ترین آرامگاه های ایرانی ست و آجرکاری نمای بیرونی آن، بسیار زیبا و مانند حصیر در هم بافته شده و گنبد نیم کره شکل آن، شبیه گنبدهای ساسانی ست. فرم غالب آرامگاه های ایران، تا اوایل حکومت سلجوقیان، چهارضلعی گنبددار بود؛ از این به بعد، برج های مقبره ای، به چندضلعی های منتظم یا استوانه ای، تبدیل گشت. اغلب، این برج ها دارای بامی، مخروطی یا گنبدی شکل می باشند.اغلب، نمای بیرونی این برج ها، آجر و نماسازی و بدنه آنها، بصورت مضرس (دندانه، دندانه)، تزیین شده است.^[۳۳]

مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران است. پی ریزی ارگ تاریخی تهران به دوره صفوی بازمی گردد. این ارگ سلطنتی، در دوره کریم خان زند بازسازی شد و در دوره قاجار، محل سکونت درباریان و پادشان قاجار بود. این مجموعه تاریخی، شامل: تالار ظروف، ایوان تخت مرمر، شمس العماره، نگارخانه، عمارت بادگیر، موزه مخصوص، تالار سلام، عکس خانه، ایوان الماس، کاخ ابیض، خلوت کریم خانی، تالار آئینه و تالار برلیان است. این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.^[۳۴] کاخ گلستان با وسعت ۴٫۵ هکتار، از منحصر به فردترین مجموعه های تاریخی ایران می باشد. این مجموعه تاریخی، به واسطه رخدادهای فوق العاده موثر اتفاق افتاده در آن یا مرتبط با آن، بی بدیل و سند زنده ای از بخشی از تاریخ ایران است. ارگ سلطنتی، بعد از انقراض سلسله قاجار، شاهد تاج گذاری پهلوی اول و دوم و بعضی تغییرات و تصرفات در خود بوده است.

ناصرالدین شاه، قبل از سفر اروپا، بر اثر دیدن تصاویر بناها و آسمان خراشهای کشورهای غربی تمایل پیدا می کند تا بنای مرتفعی، نظیر بناهای فرنگ در پایتخت ممالک محروسه خود ایجاد ناید تا از بالای آن بتواند که منظره شهر تهران و دورنمای اطراف را تماشا کند. معیر الممالک به دستور شاه، به وسیله استادان و معماران ماهر زمان، مانند علی محمد کاشی طرح عمارت را ریخته و پی کنی آن را شروع می کنند. شمس العماره، از نظر نقشه و شکل ظاهری و آرایش داخلی، از بناهای تاریخی و زیبای تهران است و آئینه کاری ها، نقاشی ها و گچ بری های ازاره ها و دیوار و سقف های آن، از حیث نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بناها در ایران، بی نظیر است. این بنا در ۵ طبقه و با سرمایه چهل هزار تومان (مخارج آن از هر جهت، با اثاثیه، فرش و غیره) ساخته شد.^[۳۵]