کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی

از زمان تصویب قانون آیین‌نامه داخلی مجلس در دوره نخست تا دوره پنجم، تغییر عمده در ساختار کمیسیون‌ها به وجود نیامده بود. کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور تا پایان مجلس پنجم فعال و دایر بود. این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدودهٔ سیاست داخلی، شوراها، امور غیر عمرانی شهرداری‌های و ثبت احوال فعال داشت. این در حالی بود که کمیسیون سیاست خارجی نیز در محدودهٔ سیاست خارجی فعال بود. در اواسط مجلس پنجم، راهبرد تدوین آیین‌نامه داخلی جدید به سمت فشرده‌سازی حوزه‌های تخصصی کمیسیون‌ها، کاهش تعداد آنها و ادغام کمیسیون‌های غیرضروری در کمیسیون مرتبط بود. با تغییراتی که در آیین‌نامه داخلی مجلس در ترکیب و حوزه‌های تخصصی کمیسیون‌ها اعمال شد، «کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور» و «کمیسیون سیاست خارجی» در همدیگر ادغام و کمیسیون جدیدی به نام «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» تشکیل شد اما از آغاز سال دوم دوره هشتم، «کمیسیون شوراها و امور داخلی» از کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی منفک شد و بار دیگر فعالیت مستقل را آغاز نمود.^[۱]

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدودهٔ سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت تشکیل می‌شود.^[۲] «کمیته امنیت داخلی»، «کمیته حقوق بشر»، «کمیته دفاعی»، «کمیته روابط خارجی» و «کمیته هسته‌ای» پنج کمیته‌ای هستند که در زیرمجموعهٔ این کمیسیون، به صورت تخصصی به بررسی مسائل مربوط به حوزه اختیارات کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی می‌پردازند.^[الف][۳] بر اساس قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون امنیت ملی نیز همچون سایر کمیسیون‌ها باید با حضور حداقل ۱۹ و حداکثر ۲۳ نماینده تشکیل شود اما در برخی دوره‌های مجلس، این کمیسیون با حضور بیش از ۲۳ نماینده به فعالیت پرداخت. انتخاب رئیس کمیسیون، نواب رئیس، دبیران اول و دوم و همچنین سخنگوی کمیسیون هر سال با رأی اعضای کمیسیون امنیت ملی انجام می‌شود.^[۴]

برگزاری جلسات مشترک علنی و محرمانه کمیسیون با مقام‌های عالی‌رتبه وزارت امور خارجه یا دستگاه‌های مسئول در عرصه سیاست خارجی ایران، یکی از ابزارهای دیپلماتیک نمایندگان برای تأثیرگذاری غیرمستقیم بر سیاست خارجی کشور است.^[۵]

یکی از وظایف مهم این کمیسیون در طول دوران عملکرد خود، حل مسئله گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا در اجلاسیهٔ نخست دوره نخست مجلس بود.^[۶]

فقدان تعامل پایدار کمیسیون امنیت ملی مجلس با نخبگان سیاسی، نظامی، اقتصادی و فکری، یکی از عوامل غفلت از دیپلماسی عمومی در روابط پارلمانی ایران است. بر اساس نظریهٔ تکثرگرایی سیاسی، بازیگران عرصهٔ سیاست بین‌الملل، متعدد و متکثر هستند که علاوه بر دولت‌ها، شامل بازیگران غیردولتی نیز می‌شود و این امر، ضرورت توجه به دیپلماسی عمومی و مدیریت افکار عمومی را برای سیاست‌گذاران افزایش می‌دهد.^[۷] کمرنگ بودن نقش این کمیسیون در فعالیت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی باعث شده تا راهکارهایی نظیر اصلاح قانون آیین‌نامه داخلی مجلس به منظور حضور نمایندگان باتجربه و متخصص در ترکیب کمیسیون مطرح گردد.^[۸]

اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در سال دوم مجلس یازدهم:^[۹]

• «قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۷.
• «آشنایی با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس». همشهری‌آنلاین. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۳. ۲۵۷۵۱۴.
• «شوشتری رئیس کمیته حقوق بشر مجلس شد». خبرگزاری فارس. ۲۲ مرداد ۱۳۹۱. ۱۳۹۱۰۵۲۲۰۰۰۸۷۴.
• «بررسی تغییرات کمیسیون‌های تخصصی ۹ دوره مجلس شورای اسلامی و هیئت رئیسه‌هایی که هر کمیسیون را اداره کردند+جدول». نامه نیوز. ۸ تیر ۱۳۹۲. ۵۰۰۵۴.
• «انتخابات هیئت‌رئیسه کمیته‌های پنج‌گانه کمیسیون امنیت ملی مجلس برگزار شد». ایرنا. ۲۷ تیر ۱۳۹۵. ۸۲۱۵۳۰۰۷.
• «محمدابراهیم رضائی رئیس کمیته هسته‌ای مجلس شد». خبرگزاری خانه ملت. ۳ تیر ۱۳۹۸. ۴۲۸۸۸۲.
• حسین‌عسگری، حامد (۳ تیر ۱۳۹۷). ««فلاحت‌پیشه» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شد». خبرگزاری مهر. ۴۳۲۹۳۳۶.
• خواجه‌سروی، غلامرضا (پاییز ۱۳۷۴). «تعارضات جناح‌های سیاسی دوره اول مجلس شورای اسلامی (۱۳۶۳–۱۳۵۹)». دین و ارتباطات. تهران: دانشگاه امام صادق. ۱ (۱): ۸۹–۱۲۸ – به واسطهٔ نورمگز.
• دلاورپور اقدم، مصطفی؛ دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (زمستان ۱۳۹۵). «کاستی‌ها و راهکارهای توانمندسازی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران». مجلس و راهبرد. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۲۳ (۸۸): ۴۰۷–۴۳۶. شاپا 2322-1860.
• سیدرضا، منیرسادات (۳۰ تیر ۱۳۹۸). «دهقانی رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی شد». ایسنا. ۹۸۰۴۳۰۱۶۰۰۴.
• علیدادی، زهرا (۲ تیر ۱۳۹۸). ««ذوالنور» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شد». خبرگزاری مهر. ۴۶۴۸۷۴۷.
• نژادخلیلی، مهدی؛ حسینی، سید حسین (خرداد ۱۳۹۳). «ساختارشناسی مجلس شورای اسلامی (۲): سیر تطور کمیسیون‌ها از دور اول تا نهم مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۱۳۶۹۷.