Халифтер тізімі

Бұл мақалада Ислам халифатының ең жоғарғы рухани және зайырлы басшысы болып есептелетін «халифа» атағына ие болған адамдар тізімі келтірілген.

Ислам халифаты

өңдеу
ЕсіміҚұсни/ТұғраБилеген уақытыҰзақтығыМінездеме
Әділетті төрт халифа
(8 маусым 63229 маусым 661; 29 жыл)
1Әбу Бәкір әс-Сыддық
араб.: أبو بكر الصديق
8 маусым 63222 тамыз 6342 жыл, 2 айПайғамбардан кейін мемлекетті бөлшектеніп кетуінен сақтап, Араб түбегіндегі Ислам дінінің жайылуына себепкер болып, көрші мемлекеттерге әскери сапарлардың негізін қалап кетті. Құранды мұсхаф ретінде жинақтауға әмір берді
2Омар әл-Фаруқ
араб.: عمر الفاروق
23 тамыз 6343 қараша 64410 жыл, 3 айӘскери жорықтар арқылы мемлекет шекарасы кеңейтіп, әлем картасы өзгертті, мемлекеттік құрылымдарды жаңа үлгіде жүйелеп, сәтті реформа жасай білді
3Осман Зүннұрайн
араб.: عثمان ذو النورين
11 қараша 64420 маусым 65611 жыл, 7 айМемлекет шекарасын кеңейтуді жалғастырды. Құранның мұсхафтарын шартарапқа таратып, көбейтті
4Әли әл-Мұртаза
араб.: علي المرتضى
20 маусым 65629 қаңтар 6614 жыл, 7 айОның тұсында Ислам дұшпандарының кесірінен алғашқы мұсылманаралық және халифааралық соғыс болды
5Хасан ибн Әли
араб.: الحسن بن علي
29 қаңтар 66129 маусым 6616 айХалифа болып сайланса да мұсылман үмбетінің арасында іріткіге жол бермес үшін билікті өзіне қарсы шыққан Мұғауия ибн Әби Суфиянға тапсырды
Умәйя әулеті
(29 маусым 6616 тамыз 750; 89 жыл, 1 ай)
6Мұғауия ибн Әби Суфиян
араб.: معاوية بن أبي سفيان
29 маусым 66129 сәуір 68018 жыл, 9 айХалифалықты өз баласына қалдырып кеткен алғашқы халифа
7Язид ибн Мұғауия
араб.: يزيد بن معاوية
68011 қараша 6833 жылУақытын ойын-сауықпен өткізген алғашқы халифа
8Мұғауия ибн Язид
араб.: معاوية بن يزيد
қараша 68329 ақпан 6841 жылУмәйя әулеті ішіндегі Суфиянилер тармағының соңғы өкілі
9Мәруан ибн әл-Хәкәм
араб.: مروان بن الحكم
6845 мамыр 6851 жылУмәйя әулеті ішіндегі Мәруанилер тармағының негізін құрушы
10Абд әл-Мәлік ибн Маруан
араб.: عبد الملك بن مروان
6858 қазан 70520 жылТұңғыш рет мұсылмандардың төл ақшасын бастырды, араб тілін ресми тілге айналдырды, мемлекеттік жүйенің қалыптасуын соңына жеткізді
11Әл-Уәлид ибн Әбділмәлік
араб.: الوليد بن عبد الملك‎
қазан 70523 ақпан 7159 жыл, 4 айЖолдар, ауруханалар, мешіттер, құдықтар және т.б. нысандарды салдыртты, мектептер мен кітапханаларды ашты, мұсылмандар алғашқы рет қағаз жасауды үйренді
12Сүлеймен ибн Абд әл-Мәлік
араб.: سليمان بن عبد الملك
ақпан 71522 қыркүйек 7172 жыл, 6 айЖүздеген тұтқындарды босатты, қызметкерлердің жалақысын көтерді
13Омар ибн Әбділғазиз
араб.: عمر بن عبد العزيز
22 қыркүйек 71710 ақпан 7202 жыл, 5 айӘли ибн Әби Тәліпке жұма құтбаларында тіл тигізу салтын тоқтатты, зұлым намангерлерді орындарынан босатты, керуен-сарайлар салдырды, орынсыз салықтарды жойды, яһудилер мен христиандардан тартып алынған ғибадатханаларын, һашимилерден тартып алынған Фәдәк егістігін қайтарып берді
14Язид ибн Әбділмәлік
араб.: يزيد بن عبد الملك
10 ақпан 72026 қаңтар 7243 жыл, 11 айМемлекетті бұрыңғы қиын жағдайға алып келді, ойын-сауыққа құмар болды
15Хишам ибн Абд әл-Мәлік
араб.: هشام بن عبد الملك
26 қаңтар 7246 ақпан 74319 жыл, 11 күнМәуәлилердің салықтарын көбейтті, кіріс-шығыс істерін жүйеледі
16Әл-Уәлид ибн Язид
араб.: الوليد بن يزيد
6 ақпан 74317 сәуір 7441 жыл, 2 айҚазына ақшасын далаға шашты, ішкілік ішуге, әйелдерге, сауық-сайранға құмар болды
17Язид ибн әл-Уәлид
араб.: يزيد ابن الوليد
17 сәуір 7444 қазан 7445 ай 12 күнАлдыңғы халифаны өлтіру арқылы билікке келген алғашқы халифа
18Ибраһим ибн әл-Уәлид
араб.: ابراهيم ابن الوليد بن
7444 айХалифалықтан тайдырылған алғашқы халифа
19Мәруан ибн Мұхаммед
араб.: مروان بن محمد
7446 тамыз 7505 жыл 1 айУмәйялардан шыққан соңғы халифа
Бағдаттағы Аббас әулеті
(6 тамыз 75020 ақпан 1258; 508 жыл)
20Әбдуллаһ әс-Саффах
араб.: عبد الله السفاح
6 тамыз 75010 маусым 7544 жыл 9 айАббасилерден шыққан алғашқы халифа
21Әбдуллаһ әл-Мансұр
араб.: عبدالله المنصور
10 маусым 7547 қазан 77521 жылБағдатты салып, елорданы сонда көшірді
22Мұхаммед әл-Мәһди
араб.: محمد المهدي
7 қазан 7754 тамыз 78510 жыл 1 айПошта жүйесін құрып кетті, керуенсарайлар салдырды, құдықтар қаздырды, арналар аштырды, зындықтармен күресті
23Мұса әл-Һәди
араб.: موسى الهادي
тамыз 78514 қыркүйек 7861 жыл, 1 айЗындықтармен күресуді жалғастырды
24Һарун әр-Рашид
араб.: هارون الرشيد
14 қыркүйек 78624 наурыз 80923 жыл, 6 айАббасилердің билігін шарықтау шыңына жеткізді. Ғылым-білім және әдебиет биік шыңдарды бағындырды
25Мұхаммед әл-Әмин
араб.: محمد الأمين
наурыз 80927 қыркүйек 8134 жыл, 6 айӘдебиет пен өнерден хабары бар ол ойын-сауық пен ішкілікке құмар еді
26Әбдуллаһ әл-Мәмун
араб.: عبدالله المأمون
27 қыркүйек 8139 тамыз 83319 жыл, 11 айОның дәуірі ғылым-білімнің алтын ғасыры болып есептеледі. Ол аударма ісін өркендетті, көптеген көтерілістерді басты. Бірақ мұғтазила ағымын қолдағанның кесірінен ғұламалар Құранның жаратылыс екендігін мойындауға мәжбүр болды, мойындамағандар қатты азапталды. Осылайша Михнат дәуірі басталды
27Мұхаммед әл-Мұғтасым
араб.: محمد المعتصم
9 тамыз 8335 қаңтар 8428 жыл, 5 айСамарра қаласын салдыртып, оны елордаға айналдырды
28Һәрун әл-Уәсиқ
араб.: هارون الواثق
5 қаңтар 84210 тамыз 8475 жыл, 7 айДәмді тағамдар жеп, ішкілік ішуді қатты ұнатты
29Жағфар әл-Мүтәуәккил
араб.: جعفر المتوكل
10 тамыз 84711 желтоқсан 86114 жыл, 4 айӘлиге және оның ұрпақтарына қарсы шектен тыс қатаңдық танытты. Михнат дәуірін тоқтатты
30Мұхаммед әл-Мұнтасыр
араб.: محمد المنتصر
11 желтоқсан 8617 маусым 8626 айӘлидің ұрпақтарына көрсетілген қысымды тоқтатты, Құсайынның қабірін зиярат етуге рұқсат берді
31Ахмед әл-Мұстағин
араб.: أحمد المستعين
8 маусым 86217 қазан 8664 жыл, 4 айТүркілердің әсерінен билігі әлсіз болды
32Мұхаммед әл-Мұғтазз
араб.: محمد المعتز
17 қазан 8669 шілде 8692 жыл, 9 айҚазынада ештене қалмағандықтан әскерге төлейтін жалақысы болмады. Сол себептен әскерлер оны тақтан тайдырып, үш күн бойы ас-сусыз азапталып өлтіріледі
33Мұхаммед әл-Мүһтәди
араб.: محمد المهتدي
9 шілде 86921 маусым 87011 айКүшейген түркілермен күресуге тырысты, бірақ олардан жеңіліп қалды
34Ахмед әл-Мұғтамид
араб.: أحمد المعتمد
26 маусым 87015 қазан 89222 жыл, 4 айІс жүзінде билік Талха әл-Муаффақта болды. Ал әл-Мұғтамид болса, уақытын ойын-сауыққа кетіретін
35Ахмед әл-Мұғтадид
араб.: أحمد المعتضد
15 қазан 8925 сәуір 9029 жыл, 6 айТақуимүл-Мұғтадид деп аталатын күнтізбені қабылдады
36Әли әл-Мүктәфи
араб.: علي المكتفي
5 сәуір 90213 тамыз 9086 жыл, 4 айКарматилерді жеңді
37Жағфар әл-Мұқтадир
араб.: جعفر المقتدر
13 тамыз 90831 қазан 93224 жыл 11 айОл сауық-сайран мен ысырапшылдыққа бейім еді
38Мұхаммед әл-Қаһир
араб.: محمد القاهر
929
31 қазан 93219 сәуір 934
1 жыл, 6 айМінезі өте нашар, лақап атына сай өте қаһарлы адам болатын
39Мұхаммед әр-Разы
араб.: محمد الراضي
24 сәуір 93412 желтоқсан 9406 жыл, 8 ай"Әмирүл-умара" деген жаңа құрылымды қалыптастырды
40Ибраһим әл-Мұттақи
араб.: إبراهيم المتقي
15 желтоқсан 94026 тамыз 9443 жыл, 8 айОраза ұстау мен басқа да құлшылықтарды жасағанды жақсы көретін
41Әбдуллаһ әл-Мүстәкфи
араб.: عبد الله المستكفي
26 тамыз 94428 қаңтар 9461 жыл, 6 айБилігі әлсіз болғандықтан басқа ислам мемлекеттерінің басшылары өздеріне "Әмирүл-мүминин" атағын қолдана бастады
42Әл-Фазыл әл-Мұтығ
араб.: الفضل المطيع
28 қаңтар 9464 тамыз 97428 жыл, 7 айНағыз билік буәйхи Муизуддәуләның қолында болады
43Әбділкәрім әт-Таиғ
араб.: عبد الكريم الطائع
4 тамыз 97430 қазан 99117 жыл, 2 айБилік бес буәйхидің қолында еді
44Ахмед әл-Қадір
араб.: أحمد القادر
1 қараша 99129 қараша 103140 жыл, 1 айЖақсылықты сүйетін, ғалымдарды қорғайтын
45Әбдуллаһ әл-Қайым
араб.: عبد الله القائم
29 қараша 10312 сәуір 107543 жыл, 5 айСелжұқтардың билігіне өткен халифа
46Әбдуллаһ әл-Мұқтади
араб.: عبد الله المقتدي
2 сәуір 10753 ақпан 109418 жыл, 10 айСәулет өнерінің нысандарын салды, ғимараттарды тұрғызды
47Ахмед әл-Мұстазһир
араб.: أحمد المستظهر
3 ақпан 10946 тамыз 111824 жыл, 6 айОның дәуірінде шығыста ассасиндер (батынилер) қауіп төндірсе, батыста крест жорықтары басталды
48Әл-Фазыл әл-Мүстәршид
араб.: الفضل المسترشد
6 тамыз 111829 тамыз 113517 жыл, 1 айҚажыр-қайраты мол, батыр, шешен әрі фақиһ болған
49Мансұр әр-Рашид
араб.: منصور الراشد
29 тамыз 113517 тамыз 113611 ай, 19 күнАқын, батыр, жомарт, әділ еді. Сұлтан Масғұттың билігін құлатуға тырысты
50Мұхаммед әл-Мұқтафи
араб.: محمد المقتفي
17 тамыз 113612 наурыз 116023 жыл, 7 айОл дәйләмилердің уақытынан бері Иракта жалғыз өзі билік жүргізген алғашқы халифа
51I Жүсіп әл-Мүстәнжид
араб.: يوسف المستنجد
12 наурыз 116018 желтоқсан 117010 жыл, 9 айЖерді жалға беруді жойып, хараж кірістеріне қосты
52Хасан әл-Мүстәди
араб.: حسن المستضيء
18 желтоқсан 117027 наурыз 11809 жыл, 3 айӘділ, жомарт, кешірімді жан еді
53Ахмед ән-Насыр
араб.: أحمد الناصر
28 наурыз 11805 қазан 122545 жыл, 7 айОның тұсында Шыңғыс ханның шапқыншылығы басталды
54Мұхаммед әз-Заһир
араб.: محمد الظاهر
5 қазан 122510 шілде 12269 айОдан алдыңғы дәуірлерде тартып алынған мал-мүліктерді қайтарып берді, салық жүйесін бір ізге келтірді
55Жағфар әл-Мұстансыр
араб.: جعفر المستنصر
10 шілде 12265 желтоқсан 124216 жыл, 5 айБағдатта мешіт, медресе, ауруханалар салды
56Әбдуллаһ әл-Мұстағсым
араб.: عبد الله المستعصم
5 желтоқсан 124220 ақпан 125815 жыл, 2 айАббасилердің соңғы халифасы
Каирдегі Аббас әулеті
(13 маусым 126122 қаңтар 1517; 255 жыл, 7 ай)
57Ахмет әл-Мұстансыр
араб.: أحمد المستنصر
13 маусым 126128 қараша 12616 ай
58I Ахмед әл-Хәкім
араб.: أحمد الحاكم الأول
21 қараша 126119 қаңтар 130240 жыл, 2 ай
59I Сүлеймен әл-Мүстәкфи
араб.: سليمان المستكفي الأول
19 қаңтар 1302ақпан 134038 жыл, 1 ай
60Ибраһим әл-Уәсиқ
араб.: إبراهيم الواثق
ақпан 134016 маусым 13411 жыл, 4 ай
61II Ахмед әл-Хәкім
араб.: أحمد الحاكم الثاني
1341135211 жыл
62Әбу Бәкір әл-Мұғтадид
араб.: أبو بكر المعتضد
1352136210 жыл
63Әбу Әбдуллаһ әл-Мүтәуәккил
араб.: أبو عبد الله المتوكل
13621377
13771383
13899 қаңтар 1406
38 жыл
64Зәкәрия әл-Мұстағсым
араб.: زكريا المستعصم
1377
13861389
3 жыл
65Омар әл-Уәсиқ
араб.: عمر الواثق
қыркүйек 138313 қараша 13863 жыл, 2 ай
66Әл-Аббас әл-Мұстағин
араб.: العباس المستعين
22 қаңтар 14069 наурыз 14148 жыл, 2 ай
67Дәуіт әл-Мұғтадид
араб.: داود المعتضد
141423 маусым 144127 жыл
68II Сүлеймен әл-Мүстәкфи
араб.: سليمان المستكفي الثاني
23 маусым 144129 қаңтар 14519 жыл, 7 ай
69Хамза әл-Қайым
араб.: حمزة القائم
145114554 жыл
70II Жүсіп әл-Мүстәнжид
араб.: يوسف المستنجد
14557 сәуір 147924 жыл
71Әбділғазиз әл-Мүтәуәккил
араб.: عبد العزيز المتوكل
8 сәуір 147927 қыркүйек 149718 жыл, 6 ай
72Жақып әл-Мүстәмсик
араб.: يعقوب المستمسك
27 қыркүйек 14971508
15161517
11 жыл
73Мұхаммед әл-Мүтәуәккил
араб.: محمد المتوكل
15081516
151722 қаңтар 1517
8 жыл
Османлы әулеті
(22 қаңтар 15173 наурыз 1924; 407 жыл, 2 ай)
74I Сәлім
араб.: سليم الأول
22 қаңтар 151722 қыркүйек 15203 жыл, 8 ай
75I Сүлеймен
араб.: سليمان الأول
30 қыркүйек 15206 қыркүйек 156645 жыл, 11 ай
76II Сәлім
араб.: سليم الثاني
7 қыркүйек 156615 желтоқсан 15748 жыл, 3 ай
77III Мұрат
араб.: مراد الثالث
15 желтоқсан 157416 қаңтар 159520 жыл, 1 ай
78III Мехмет
араб.: محمد الثالث
15 қаңтар 159522 желтоқсан 16038 жыл, 11 ай
79I Ахмет
араб.: أحمد الأول
22 желтоқсан 160322 қараша 161713 жыл, 11 ай
80I Мұстафа
араб.: مصطفى الأول
22 қараша 161722 ақпан 1618
20 мамыр 162210 қыркүйек 1623
1 жыл, 7 ай
81II Осман
араб.: عثمان الثاني
26 ақпан 161820 мамыр 16224 жыл, 3 ай
82IV Мұрат
араб.: مراد الرابع
10 қыркүйек 16238 ақпан 164016 жыл, 5 ай
83Ибраһим
араб.: ابراهيم
9 ақпан 16408 тамыз 16488 жыл, 6 ай
84IV Мехмет
араб.: محمد الرابع
8 тамыз 16488 қараша 168739 жыл, 3 ай
85II Сүлеймен
араб.: سليمان الثاني
8 қараша 168722 маусым 16913 жыл, 7 ай
86II Ахмет
араб.: أحمد الثاني
22 маусым 16916 ақпан 16953 жыл, 8 ай
87II Мұстафа
араб.: مصطفى الثاني
6 ақпан 169522 тамыз 17038 жыл, 6 ай
88III Ахмет
араб.: أحمد الثالث
22 тамыз 17031 қазан 173027 жыл, 1 ай
89I Махмұт
араб.: محمود الأول
20 қыркүйек 173013 желтоқсан 175424 жыл, 3 ай
90III Осман
араб.: عثمان الثالث
13 желтоқсан 175430 қазан 17572 жыл, 10 ай
91III Мұстафа
араб.: مصطفى الثالث
30 қазан 175721 қаңтар 177416 жыл, 3 ай
92I Әбділхамит
араб.: عبد الحميد الأول
21 қаңтар 17747 сәуір 178915 жыл, 3 ай
93III Сәлім
араб.: سليم الثالث
7 сәуір 178929 мамыр 180920 жыл, 1 ай
94IV Мұстафа
араб.: مصطفى الرابع
29 мамыр 180928 шілде 18081 жыл, 2 ай
95II Махмұт
араб.: محمود الثاني
28 шілде 18081 шілде 183930 жыл, 11 ай
96I Әбділмәжит
араб.: عبد المجيد الأول
2 шілде 18392 маусым 186121 жыл, 11 ай
97Әбділғазиз
араб.: عبد العزيز
2 маусым 186130 мамыр 187614 жыл, 10 ай
98V Мұрат
араб.: مراد الخامس
30 мамыр 187631 тамыз 18763 ай
99II Әбділхамит
араб.: عبد الحميد الثاني
31 тамыз 187627 сәуір 190932 жыл, 8 ай
100V Мехмет
араб.: محمد الخامس
27 сәуір 19093 шілде 19189 жыл, 2 ай
101VI Мехмет
араб.: محمد السادس
3 шілде 19181 қараша 19224 жыл, 4 ай
102II Әбділмәжит
араб.: عبد المجید الثاني
19 қараша 19223 наурыз 19241 жыл, 4 ай

Кордоба халифаты (929–1031)

өңдеу
Толық мақаласы: Кордоба хилафаты
ЕсіміБилік мерзіміБилік ұзақтығыСипаттама
1III Әбдіррахман
араб.: عبد الرحمن الثالث
16 қаңтар 92915 қазан 96132 жыл, 9 ай
2II Хакам
араб.: الحكم الثاني
15 қазан 96116 қазан 97615 жыл, 1 күн
3II Хишам
араб.: ھشام الثانی
16 қазан 9761009
101019 сәуір 1013
36 жыл
4II Мұхаммед әл-Маһди
араб.: محمد الثاني ، المهدي
1009белгісіз
5Сүлеймен ибн әл-Хәкім
араб.: سلیمان الثاني بن الحكم
10091010
10131016
4 жыл
6Әли ибн Хаммуд
араб.: علي بن حمود
101622 наурыз 10182 жыл
7IV Әбдірахман
араб.: عبدالرحمن رابع
10181018белгісіз
8Қасым әл-Мағмұн
араб.: القاسم المعمون
10181021
1023
3 жыл
9Жақия әл-Мұғтали
араб.: يحي المعتلي
10211023
10251026
3 жыл
10III Әбдірахман
араб.: عبدالرحمٰن الخامس
102310241 жыл
11III Мұхаммед
араб.: محمد الثالث
102410251 жыл
12III Хишам
араб.: هشام الثالث
102610315 жыл

Фатимидтер халифаты

өңдеу
Толық мақаласы: Фатимидтер хилафаты
ЕсіміБилік мерзіміБилік ұзақтығыСипаттама
1Ғұбайдуллаһ әл-Маһди
араб.: عبيدالله المهدي
90993425 жыл
2Мұхаммед әл-Қайым
араб.: محمد القائم
93494612 жыл
3Ысмайыл әл-Мансұр
араб.: إسماعيل المنصور
9469537 жыл
4Мағадд әл-Мұғизз
араб.: معد المعز
95397522 жыл
5Низар әл-Ғазиз
араб.: نزار العزيز
97599621 жыл
6Мансұр әл-Хәкім
араб.: المنصور الحاك
996102125 жыл
7Әли әз-Заһир
араб.: علي الظاهر
1021103615 жыл
8Мағадд әл-Мұстансыр
араб.: معد المستنصر
1036109458 жыл
9Ахмет әл-Мұстали
араб.: أحمد المستعلي
109411017 жыл
10Мансұр әл-Әмір
араб.: منصور الآمر
1101113029 жыл
11Әбділмәжит әл-Хафиз
араб.: عبد المجيد الحافظ‎‎
1130114919 жыл
12Ысмайыл әл-Зафир
араб.: إسماعيل الظافر
114911545 жыл
13Иса әл-Фаиз
араб.: عيسى الفائز
115411606 жыл
14Әбдуллаһ әл-Ғадид
араб.: عبد الله العاضد
1160117111 жыл

Муаххидун халифаты

өңдеу
Толық мақаласы: Муаххидун халифаты

Ирак және Шам Ислам мемлекеті

өңдеу

Тағы қараңыз

өңдеу