Castergiancu

• 
  Panu(r)àmma da frasiùn de Vesallu
• 
  Vìsta de in caruggiu intu burgu da Culétta
• 
  A lòggia de Castergiancu, inta ciàssa da gêxa a Ve(r)àvu
• 
  I mùnti d'in gi(r)u au paìse de Castergiancu

U paìse u se tröva inta pruvinsa de Savùna e inte l'entrutèra d'Arbenga.U fa parte da valâ da giai(r)a Pennavai(r)e e u cunfìna cun Cixan, Naxin, Erli, Casterveiu, Unsu, Sücca(r)ê e Vendùn.

Ù l'è divisu in növe lucalitài:Cianêa, U Técciu cu-a lucalitài du Pònte, U Lavaù (dìcciu in italian Magliocca), U Lagu Santu, A Culetta (che a cumprènde ascì a lucalitài ciü picenina da Culetta Suttàna o A Culetta de Sutta), Vesàllu, Ve(r)àvu (sêde da cumüna) e U(r)èxine.

• 
  Àtra vìsta panuràmica de l'abitàu de Ve(r)àvu
• 
  Vìsta generàle du burgu da frasiùn da Culetta
• 
  A frasiùn de U(r)èxine vista daa Culetta
• 
  A Ciasetta, scòrciu di caruggi aa Culetta

U nòmme u de(r)iva da in insediamentu furtificau surva l'abitau de Ve(r)avu ch'u serviva pe cuntrulà a riscusciùn de gabèlle e de merci inta zona de cunfin fra u Piemunte e a Ligü(r)ia.^[5]

De l'existènsa de in vé(r)u e propiu castê intu te(r)itò(r)iu cumünàle e nu se trövan pe(r)ò di ducumènti ufisiàli, nunustante che u primmu rife(r)imèntu au paìse l'è du 1202, sutta aa duminasiùn di Clavesana, duvendu cunscide(r)à in periudu de dixött'àgni de dipendènsa invêce dau Cumün d'Arbenga, fra u 1270 e 1288, quànde u te(r)itòiu da valâ du Pennavaire u l'è turnau sutta ai stessi marchexi. E vicessitüdini sucescìve e se lîga poi ai cònti arbenganexi da famìa di "Cepollini", furmalmènte vassalli zà dau XIV seculu di Clavesana, e ancù sutta ai Del Carretto.

Inte stu mòddu cun a creasiùn du marchesàu de Sücca(r)ê, grassie a Carlo I del Carretto zà dau 1397, Castergiancu e e sue frasiun vàn a seguì i evènti da valâ du Neva, esèndu ascì cuinvolti a partì dau 1588 a ciü riprése inti scòntri fra Repübbrica de Zena e i Savòia. Sti chi i porte(r)àn a l'anesciùn da zôna ai dumìni de Zena intu 1624.

De doppu u l'è stàu cuinvòltu in âutri scòntri, fra i austru-sàrdi e i Franséxi pé vìa da batàia de Löa intu 1795: cun a fìn da Repübrica de Zena u te(r)itò(r)iu cumünàle u êntra inta Repübbrica Ligüre dau 1797.

Intu 1815 u vegne inglubàu daa Pruvinsa d'Arbenga du Regnu de Sardegna, cumme stabilìu segundu u Cungressu de Vienna, da chì intu 1861 u pàssa a fà pàrte du Regnu d'Italia, a l'internu du sircundà(r)iu arbenganese da pruvinsa de Zena.

Impurtànte ascì da ricurdà u parsiàle abandùn da frasiùn da Culetta, a partì dau 1887, pé vìa de smuntamènti e fenomeni scismichi. Ancöi a l'è üna de prinsipàli atrasiùn türistiche da cumüna gràssie a 'na ope(r)a de ristrutü(r)asiùn avegnüa inti àgni '80.^[6]

Inti primmi àgni du Növesèntu u cumènsa u fenomenu de l'emigrasiùn vèrsu l'Ame(r)ica. Fra u 1973 e u 31 dixémbre 2008 a cumüna a l'éa parte da "Cumünitài Muntàna Ingauna", divegnüa pòi "du Punente Savunese" fìn a u 2011, ànnu da sua supresciùn.^[7]

Abitanti censìi^[8]

Segundu u ISTAT, a-i 31 de dexèmbre 2014, a Castergiancu i ghe sun 41 rexidenti furèsti.

• 
  A gêxa da Sunta, a Ve(r)avu
• 
  A Santìscima Nunsiâ (Vesallu)
• 
  Capeletta de San Fransescu de Sales, Ve(r)àvu
• 
  A gexétta de Santa Lusia aa Culetta
• 
  In lavaù restruttüàu aa Culetta

• Gêxa paruchiale da Nostra Scignùa Sunta inta frasiun de Ve(r)avu. Custruìa segundu u stìle ba(r)occu, a cunserva in ôrganu du XVIII seculu.
• U(r)ato(r)iu de Santa Cate(r)ìna Vergine e Marti(r)e a Ve(r)avu in frunte aa gêxa, restauintàu intu 1927. U presenta in ünica navâ e in abscide puligunale.
• Capeletta de San Fransescu de Sales, a Ve(r)avu, dund'u se tröva in afrescu ch'u ritràe u santu vescu de Sales.
• Capeletta e U(r)ato(r)iu de Santa Lusia Vergine e Marti(r)e aa Culetta de Castergiancu.
• Capeletta de Sant'Antôgnu Abâte inta frasiun de U(r)èxine. Du Seisèntu, drentu se tröva 'na tê(r)a da Madonna cun u Bambin e i santi.
• Santua(r)iu da Santiscima Nunsiâ a Vesallu. Edificâ inti seculi XIII-XVII, a struttüa a l'è cumposta da dui campanìn de autesse diverse, ün a seulla, in stile ba(r)òccu. Drentu a l'è cunservâ a statua da Santiscima Nunsiâ.
• Capella de San Bastian (Vesallu), a cunserva 'na statua du santu du 1954.

A l'è prinsipalmènte ligâ a l'agricultü(r)a (curtivasiùn de u(r)ìve e da ci(r)éxa lucàle), l'alevamèntu e u tü(r)ismu (trekking e pesca spurtiva survatüttu), ascì perché a frasiun da Culetta a fà pàrte di Burghi ciü bèlli de l'Italia.^[9]

A ci(r)éxa de Castergiancu a l'è a va(r)ietài lucàle de ci(r)éxa preservâ da Slow food, divìsa in dùe categu(r)ìe: cantun giancau e cantun negrau a primma ciü ciài(r)a, maü(r)a ciü tàrdi rispettu ae âutre va(r)ietài, a segunda a l'è ciü scü(r)a e a maü(r)a a zügnu.A sta chi a l'è dedicâ a festa da ci(r)éxa, ch'a se tegne a d'estài a Ve(r)àvu.^[10]

I piàtti ciü impurtanti da tradisiùn castergianchina i sùn i raviöi de bu(r)àxe e u cunìu aa ligü(r)e.^[9]

O mæximo argoménto in detàggio: Dialétto arbenganéize.

Intu paìse a se parla ina variante da lengua lìgü(r)e de sentru-punènte, de stàmpu prisipalmènte arbenganese.

• Carlevâ de Castergiancu, a l'è a fèsta du matesdì gràssu intu paìse.

• Sagra de Ci(r)éxe, a se tegne ai primmi de zügnu.

• Sagra du Fritu mistu de Campagna, a se tegne a lüiu a Ve(r)àvu.

• Festa de l'ö(r)iu, aa Culétta, pé festezà a racòlta növa de u(r)ìve.

U cumün l'è culegàu cùn Naxin e Arbenga grassie a a stràdda punvisale nümé(r)u 16 (SP16). U l'è ascì culegàu cun Sücca(r)êpé vìa da stràdda de câve, parsialmènte sterâ, ch'a parte da zòna indüstriàle de Martinettu (ai cunfin cun Cixàn) e a 'rìva a Vesàllu.

1. ↑ prununsiàu [kaʃ'tεrdʒaŋku]
2. ↑ Prununsiàu [kas'tredʒaŋku], mèntre a prununsia [kaʃ'tredʒaŋku] a l'è tìpica de l'âuta Néva

1. ↑ Dato Istat - Pulasiùn rexidènte ai 30 de zügnu du 2019.
2. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
3. ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
4. ↑ Grafia du disiunàiu Italian-ulmioscu Ulmioscu-Italian
5. ↑ (IT) U cumün de Castergiancu, in sce comune.castelbianco.sv.it. URL consultòu o 17 màzzo 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 1º màrso 2014).
6. ↑ (IT) Culétta de Castergiancu, u mudernìscimu burgu telematicu fra i ciü bèlli de l'Italia, in sce ivg.it. URL consultòu o 17 màzzo 2021.
7. ↑ (IT) Lezze Regiunale n° 24 dul 4 lüggiu du 2008, in sce federalismi.it. URL consultòu o 17 màzzo 2021.
8. ↑ Statìstiche I.Stat ISTAT  URL cunsultàu u 30-12-2023.
9. ↑ ^{9,0 9,1} (IT) Culetta, ün di burghi ciü bèlli de l'Italia, in sce borghipiubelliditalia.it. URL consultòu o 17 màzzo 2021.
10. ↑ (IT) A Ci(r)éxa, in sce fondazioneslowfood.com. URL consultòu o 21 zùgno 2021.

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Castergiancu