Faktor risiko
Dalam epidemiologi, faktor risiko ialah pemboleh ubah yang dikaitkan dengan peningkatan risiko penyakit atau jangkitan.[1]:38
Disebabkan kekurangan penyelarasan merentas disiplin, penentu (determinant), dalam pengertian saintifik yang diterima secara lebih meluas, sering digunakan sebagai sinonim. Perbezaan utama terletak pada bidang amalan: perubatan (amalan klinikal) berbanding kesihatan awam. Sebagai contoh daripada amalan klinikal, pengambilan rendah sumber diet vitamin C adalah faktor risiko yang diketahui bagi skurvi. Khusus kepada dasar kesihatan awam, penentu ialah risiko kesihatan yang umum, abstrak, berkaitan dengan ketidaksamaan dan sukar untuk dikawal oleh individu.[2][3][4] Sebagai contoh, kemiskinan dikenali sebagai penentu taraf kesihatan individu.
Perkaitan lwn sebab
suntingFaktor risiko atau penentu perlu dikira sebagai perkaitan dan tidak semestinya sebab sebenar. Sebagai contoh, menjadi muda tidak boleh dikatakan menyebabkan campak, tetapi golongan muda mempunyai kadar campak yang lebih tinggi kerana mereka kurang berkemungkinan mempunyai imuniti semasa wabak sebelumnya. Kaedah statistik sering digunakan untuk menilai kekuatan persatuan dan untuk memberikan bukti penyebab, contohnya dalam kajian hubungan antara merokok dan kanser paru-paru.
Apabila dilakukan dengan teliti dan berdasarkan penyelidikan, pengenalpastian faktor risiko boleh menjadi strategi dalam pemeriksaan perubatan.[5]
Penentu umum
suntingKebarangkalian sesuatu hasil biasanya bergantung pada interaksi antara berbilang pembolehubah yang berkaitan. Apabila menjalankan kajian epidemiologi untuk menilai satu atau lebih penentu untuk hasil tertentu, penentu lain mungkin bertindak sebagai faktor yang mengelirukan, dan perlu dikawal, contohnya dengan stratifikasi.
Penentu lain yang kurang biasa diselaraskan bagi kemungkinan pengeliru termasuk:
- Status sosial/pendapatan[1]:39
- Lokasi geografi
- Kecenderungan genetik
- Identiti jantina
- Pekerjaan
- Kerja berlebihan[6]
- Orientasi seksual
- Tahap stres kronik
- Diet
- Tahap senaman fizikal
- Pengambilan alkohol dan merokok
- Penentu sosial kesihatan yang lain
Penanda risiko
suntingPenanda risiko ialah pemboleh ubah yang secara kuantitatif dikaitkan dengan penyakit atau hasil lain, tetapi pengubahan langsung penanda risiko tidak semestinya mengubah risiko hasil. Sebagai contoh, sejarah pandu mabuk merupakan penanda risiko bagi juruterbang kerana kajian epidemiologi menunjukkan bahawa juruterbang yang mempunyai sejarah ini secara signifikan lebih berkemungkinan daripada rakan sejawat mereka tanpa sejarah pandu mabuk untuk terlibat dalam nahas penerbangan.[7]