Garnizon Warszawa

Garnizon Warszawa – garnizon Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej obejmujący obszar m.st. Warszawy (z wyłączeniem dzielnicy Wesoła) oraz powiatów: otwockiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego i warszawskiego zachodniego^[1], w przeszłości zajmowany kolejno przez instytucje i jednostki wojskowe:

Wojska I Rzeczypospolitej (do 1795),
Armii Królestwa Prus (1795–1806),
Wielkiej Armii I Cesarstwa Francuskiego (1806–1807),
Armii Księstwa Warszawskiego (1807–1815),
Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego (1815–1830),
Armii Imperium Rosyjskiego (1831–1915),
Armii Cesarstwa Niemieckiego (1915–1918),
Polskiej Siły Zbrojnej (1917–1918),
Wojska Polskiego II RP (1918–1939),
Wehrmachtu, Waffen-SS, Armii Krajowej – SZP – ZWZ (1939–1944),
Sił Zbrojnych PRL (1944–1989) oraz PGW Armii Radzieckiej (1944–17.09.1993)

Garnizon wojsk I Rzeczypospolitej

Garnizon wojsk Księstwa Warszawskiego

1 Pułk Piechoty (Księstwo Warszawskie) (potem również Kalisz i Częstochowa)

Garnizon Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego

Garnizon wojsk Imperium Rosyjskiego

Jednostki XV Korpusu Armijnego:

Sztandar 29 Czernichowskiego Pułku Piechoty

8 Dywizja Piechoty
- 1 Brygada Piechoty
  - 29 Czernichowski Pułk Piechoty
  - 30 Połtawski Pułk Piechoty
- 2 Brygada Piechoty
  - 32 Kremenczucki Pułk Piechoty
- 8 Brygada Artylerii
6 Dywizja Kawalerii – Ciechanów, czasowo Warszawa
15 Dywizjon Haubic
15 Batalion Saperów
3 Kompania Telegraficzna

Osobny artykuł: 15 Korpus Armijny Imperium Rosyjskiego.

Jednostki XXIII Korpusu Armijnego:

3 Dywizja Piechoty Gwardii
- 1 Brygada Piechoty Gwardii
  - dwa pułki piechoty Gwardii
- 2 Brygada Piechoty Gwardii
  - dwa pułki piechoty Gwardii
- 3 Brygada Artylerii Gwardii
Samodzielna Brygada Kawalerii Gwardii
- Gwardyjski Pułk Ułanów Jego Wysokości
- Gwardyjski Grodzieński Pułk Huzarów
- 3 gwardyjska bateria artylerii konnej
9 Batalion Saperów

Osobny artykuł: 23 Korpus Armijny Imperium Rosyjskiego.

Inne jednostki i instytucje:

Garnizon Wojska Polskiego II RP

^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]

Gabinet Wojskowy Prezydenta Rzeczypospolitej
- Oddział Zamkowy
Ministerstwo Spraw Wojskowych
Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
Sztab Generalny WP (od 1928 r. – Sztab Główny WP)
Wyższa Szkoła Wojenna
Dowództwo Okręgu Korpusu Nr I (w latach 1918-1921 – Dowództwo Okręgu Generalnego „Warszawa”)
Dowództwo 28 Dywizji Piechoty
21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”
30 Pułk Strzelców Kaniowskich
36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej
1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego
1 Grupa Artylerii
1 Pułk Artylerii Najcięższej (1923-1928 → Góra Kalwaria)
1 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema
Dowództwo 11 Grupy Artylerii (1929-1938)
Grupa Artylerii Przeciwlotniczej (1938-1939)
1 Grupa Artylerii Przeciwlotniczej (1939)
1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego
1 Pułk Lotniczy
3 Batalion Pancerny
Szkoła Podchorążych Piechoty (do 1926 → Komorowo k. Ostrowi Mazowieckiej)
Dowództwo 1 Grupy Łączności (1929-1934 i 1939)
Dowództwo 2 Grupy Łączności (1939)
Pułk Radiotelegraficzny (1926-1939)
Stacja Radiotelegraficzna M.S.Wojsk. w Warszawie → 1 pluton radiotelegraficzny → Stacja Radiotelegraficzna Nr 1
Centrum Wyszkolenia Sanitarnego
- Szkoła Podchorążych Sanitarnych
- Szpital Szkolny CWSan.
1 Szpital Okręgowy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Szkoła Podchorążych Saperów (1936-1939)
Wojskowa Główna Szkoła Inżynierii (1939)
Oficerska Szkoła Inżynierii (1923-1928)
Szkoła Podchorążych Inżynierii (1928-1935)
Szkoła Podchorążych Saperów (1935-1939)

Garnizon wojsk niemieckich

Dywizja Forteczna Warszawa
- 8 Pułk Piechoty Fortecznej
- 88 Pułk Piechoty Fortecznej
- 183 Pułk Piechoty Fortecznej
- 1320 Pułk Artylerii
- 67 Batalion Pionierów
- 669 Zmotoryzowana Kompania Łączności

Garnizon Wojska Polskiego po 1945

Instytucje Centralne Ministerstwa Obrony Narodowej

Jednostki Wojsk Lądowych

Dowództwo Wojsk Lądowych
- Ośrodek Informacji Naukowej i Bibliograficznej Dowództwa Wojsk Lądowych
Dowództwo Warszawskiego Okręgu Wojskowego (rozformowane)
3 Batalion Zabezpieczenia Dowództwa Wojsk Lądowych

Jednostki Sił Powietrznych (Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Powietrznej Kraju)

Jednostki Dowództwa Garnizonu Warszawa (Zgrupowania Jednostek Zabezpieczenia MON)

Dowództwo Zgrupowania Jednostek Zabezpieczenia MON
Dowództwo Garnizonu Warszawa
Pułk Ochrony i Regulacji Ruchu WSW im. płk Jana Strzeszewskiego
Pułk Ochrony im. gen. dyw. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego
10 Warszawski Pułk Samochodowy im. mjr. Stefana Starzyńskiego
Batalion Reprezentacyjny Wojska Polskiego
Orkiestra Reprezentacyjna Wojska Polskiego im.Józefa Wybickiego

Jednostki wojskowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i (KBW)

Dowództwo Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego ( do 1965)^[7]
- Nadwiślańska Brygada Ochrony Rządu ( do 1965 )^[8]
Dowództwo Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW
Nadwiślańska Brygada MSW im. Czwartaków AL
- 1 Warszawska Brygada Zmotoryzowana NJW MSW im. Czwartaków Armii Ludowej
- 3 Pułk Inżynieryjno-Budowlany NJW MSW
- 7 Samodzielny Batalion Inżynieryjny NJW MSW
- 8 Oddział Zabezpieczenia Obiektów Specjalnych NJW MSW
- 9 Samodzielny Batalion Zaopatrywania i Obsługi Dowództwa NJW MSW
- 103 Pułk Lotnictwa NJW MSW
- Samodzielny Oddział Żandarmerii Wojskowej NJW MSW

Przypisy

↑ (Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 sierpnia 2022 r. w sprawie utworzenia, przekształcenia i zniesienia garnizonów oraz określenia zadań, siedzib i terytorialnego zasięgu właściwości ich dowódców, Dz.U. z 2022 r. poz. 1868)
↑ „Wojsko Polskie 1921-1939 Odznaki pamiątkowe piechoty” (ISBN 83-900345-0-6).
↑ „Wojsko Polskie 1921-1939 Organizacja i odznaki pamiątkowe kawalerii” (ISBN 83-900345-0-7).
↑ „Wojsko Polskie 1921-1939 Organizacja i odznaki pamiątkowe artylerii” (ISBN 83-85621-44-X).
↑ R. Szubański „Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej – 3 batalion pancerny” (ISBN 83-85621-51-2).
↑ www.warszawa1939.pl.
↑ 1965 czerwiec 24, Warszawa – Zarządzenie prezesa Rady Ministrów nr 41 w sprawie zmiany podporządkowania wojsk wewnętrznych .Tajne spec[jalnego] znaczeniaEgz[emplarz] pojedynczyZarządzenie prezesa Rady Ministrównr a41a z dnia a24 VIa 1965 r.w sprawie zmiany podporządkowania wojsk wewnętrznychW celu ujednolicenia struktury organizacyjnej i systemu dowodzenia Siłami Zbrojnymi P[olskiej] R[zeczypospolitej] L[udowej] na podstawie decyzji Komitetu Obrony Kraju z dnia 6 marca 1965 r. w sprawie podporządkowania wojsk wewnętrznychministrowi obrony narodowej zarządza się, co następuje:Paragraf 11. Wojska wewnętrzne ( KBW ) podległe dotychczas ministrowi spraw wewnętrznych zostają podporządkowane ministrowi obrony narodowej:1) pod względem dowodzenia – z dniem 1 lipca 1965 r.;2) pod względem gospodarczym – z dniem 1 stycznia 1966 r.2. Zmiana podporządkowania obejmuje:1) Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, bez: Nadwiślańskiej BrygadyInformator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej.
↑ Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej. Jerzy Bednarek, Rafał Leśkiewicz (red.). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 42. ISBN 978-83-7629-068-3. Cytat: Po likwidacji KBW w gestii ministra spraw wewnętrznych pozostawała przemianowana Nadwiślańska Brygada MSW im. Czwartaków AL (w korespondencji jawnej określana jako Nadwiślańska Jednostka MSW im. AL), zorganizowana Zarządzeniem Nr 0103 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 października 1965 r.

Zobacz też

Dowództwo Garnizonu Warszawa

Bibliografia

Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2/III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

[1] (Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 sierpnia 2022 r. w sprawie utworzenia, przekształcenia i zniesienia garnizonów oraz określenia zadań, siedzib i terytorialnego zasięgu właściwości ich dowódców, Dz.U. z 2022 r. poz. 1868)

[2] „Wojsko Polskie 1921-1939 Odznaki pamiątkowe piechoty” (ISBN 83-900345-0-6).

[3] „Wojsko Polskie 1921-1939 Organizacja i odznaki pamiątkowe kawalerii” (ISBN 83-900345-0-7).

[4] „Wojsko Polskie 1921-1939 Organizacja i odznaki pamiątkowe artylerii” (ISBN 83-85621-44-X).

[5] R. Szubański „Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej – 3 batalion pancerny” (ISBN 83-85621-51-2).

[6] www.warszawa1939.pl.

[7] 1965 czerwiec 24, Warszawa – Zarządzenie prezesa Rady Ministrów nr 41 w sprawie zmiany podporządkowania wojsk wewnętrznych .Tajne spec[jalnego] znaczeniaEgz[emplarz] pojedynczyZarządzenie prezesa Rady Ministrównr a41a z dnia a24 VIa 1965 r.w sprawie zmiany podporządkowania wojsk wewnętrznychW celu ujednolicenia struktury organizacyjnej i systemu dowodzenia Siłami Zbrojnymi P[olskiej] R[zeczypospolitej] L[udowej] na podstawie decyzji Komitetu Obrony Kraju z dnia 6 marca 1965 r. w sprawie podporządkowania wojsk wewnętrznychministrowi obrony narodowej zarządza się, co następuje:Paragraf 11. Wojska wewnętrzne ( KBW ) podległe dotychczas ministrowi spraw wewnętrznych zostają podporządkowane ministrowi obrony narodowej:1) pod względem dowodzenia – z dniem 1 lipca 1965 r.;2) pod względem gospodarczym – z dniem 1 stycznia 1966 r.2. Zmiana podporządkowania obejmuje:1) Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, bez: Nadwiślańskiej BrygadyInformator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej.

[8] Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej. Jerzy Bednarek, Rafał Leśkiewicz (red.). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 42. ISBN 978-83-7629-068-3. Cytat: Po likwidacji KBW w gestii ministra spraw wewnętrznych pozostawała przemianowana Nadwiślańska Brygada MSW im. Czwartaków AL (w korespondencji jawnej określana jako Nadwiślańska Jednostka MSW im. AL), zorganizowana Zarządzeniem Nr 0103 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 października 1965 r.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]