Oz (geomorfologia)

stromy wał piaskowo-żwirowy lub silnie wydłużony pagórek pochodzenia lodowcowego

Oz (od szw. ås) – wał lub silnie wydłużony pagórek o wysokości najczęściej kilkunastu metrów i długości nawet kilkudziesięciu kilometrów, wyniesiony wskutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lądolodem, w jego szczelinach lub na powierzchni. Ozy zbudowane są z piasków i żwirów[1], ułożonych poziomymi lub skośnymi warstwami. Niekiedy pokryte są cienką warstwą gliny. Zwykle wał ozu jest na przemian węższy i szerszy, przy czym rozszerzenia są wyższe, zwężenia zaś niższe. Górna powierzchnia wału niekiedy jest płaska i biegnie poziomo (podobnie jak w nasypach kolejowych). Zbocza ozów są zwykle strome[2].

Schemat ozu
Oz
Typowy oz rozdzielający dwa jeziora w Finlandii

Utwory te powstały podczas postoju lub ustępowania lądolodu w czasie deglacjacji frontalnej. Często tworzą się w dnach rynien subglacjalnych.

Cechy szczególne i występowanie na obszarze Polski

edytuj

Ozy spotyka się najczęściej w pagórkowatej strefie czołowo-morenowej, przy czym kierunek ich jest prostopadły do wałów moreny czołowej. Zdarza się, że wał ozowy krzyżuje się z wałem tej moreny[2]. Występują one w różnych miejscach Polski północnej i środkowej w zasięgu utworów lodowcowych: m.in. na Pojezierzu Dobrzyńskim, w okolicach Grójca, w okolicach Poznania oraz na Pomorzu (jednym z większych zespołów ozów jest rezerwat przyrody Ozy Kiczarowskie koło Stargardu). Bardzo ciekawym przykładem na Pojezierzu Suwalskim jest oz turtulski o długości 2,8 km, składający się z 13 pagórków o wysokości do 17 m, znajdujących się na dnie doliny Czarnej Hańczy. Najdłuższym polskim ozem jest oz Bukowsko-Mosiński o długości 37 km, częściowo znajdujący się na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego[3].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wojciech Lewandowski, Marek Zgorzelski: Góry wysokie. Leksykon. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2002. ISBN 83-214-1278-5.
  2. a b Andrzej Marcinkiewicz (red.): Atlas form i typów rzeźby terenu Polski. Warszawa: Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego, 1960.
  3. Paweł Anders, Andrzej Dzięczkowski: Wielkopolski Park Narodowy. Wydawnictwo Poznańskie, 1988, s. 11. ISBN 83-210-074-3.

Bibliografia

edytuj
  • W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne.