Zdziłowice

Pierwsza wzmianka o Zdziłowicach pochodzi z 1377 roku i zawarta została w nadaniu dóbr Kraśnickich Dymitrowi z Goraja. Kolejna wzmianka pojawia się przy okazji włączenia wsi do dóbr rodziny Ossolińskich, a w 1604 r. do ordynacji Jana Zamoyskiego^[8]. W 1694 roku mieszkańcy Zdziłowic gospodarowali na 50 półłanach. We wsi było 41 zagród i jedna karczma. 65 lat później żyło w niej już 50 kmieci na gospodarstwach półłanowych i ćwierćłanowych, 48 zagrodników (małorolna ludność chłopska) i 6 chałupników. W 1759 roku Zdziłowicom sołtysował Walek Kania. W 1864 roku wieś, licząca wówczas 135 gospodarstw, została uwłaszczona; ordynat otrzymał zadośćuczynienie w postaci 36 tysięcy rubli, a chłopi zaczęli uprawiać już swoje 2922 morgi ziemi. Mieszkańcy mogli też korzystać z prawa serwitutów, czyli pobierania drzewa z lasu na opał. Serwituty stały się jednak wkrótce kością niezgody i w 1927 roku, na wniosek zdziłowian, zostały zlikwidowane, a każdy gospodarz dostał sześć i pół morgi lasu. W czasie I wojny światowej wieś nie poniosła większych strat. Spłonęły tylko 3 wiatraki należące do Franciszka Wójcika, Jana Wójcika i Stanisława Skrzypka.

W wojnie obronnej w 1939 roku brało udział 64 mieszkańców. W walkach zginęło siedmiu. Jednym z nich był kpt. Jan Matysek – Orsza, nawigator lotnictwa bombowego, który poległ bohaterską śmiercią wraz z całą sześcioosobową załogą w 1942 roku podczas lotu bojowego na Hamburg. Ginęli też cywile. 7 września 1942 roku Niemcy zorganizowali w Zdziłowicach obławę, w czasie której zatrzymali 150 osób w wieku od 14 do 40 lat. Zostali oni wywiezieni do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Na miejscu hitlerowcy rozstrzelali 72 mieszkańców narodowości żydowskiej. Rok później sytuacja się powtórzyła. 18 października 1943 roku Niemcy aresztowali sześciu mężczyzn. Wywieźli ich na zamek do Lublina i rozstrzelali. 7 marca 1944 do Zdziłowic wkroczyli żołnierze – w sile jednego pułku pod dowództwem Piotra Brajki – I Ukraińskiej Dywizji Partyzanckiej, tzw. kowpakowcy. Niemcy wyruszyli przeciwko nim z Janowa Lubelskiego. Na wzgórzu 318, tuż pod wsią, rozgorzał zażarty bój. Silny partyzancki ogień oraz trudne warunki drogowe (duże błoto) zmusiły hitlerowców do odwrotu. Dzień później jednak, w odwecie, podpalili część obecnych Zdziłowic III. 22 lipca 1944 roku rano Niemcy, pod naporem wojsk rosyjskich i polskich, wycofywali się przez wieś w kierunku Batorza. W Zdziłowicach stacjonowało wówczas 35 partyzantów pod dowództwem Tadeusza Sulowskiego. Doszło do wymiany ognia. Dwóch żołnierzy niemieckich zginęło, a kilku zostało rannych. Gdy partyzanci wycofali się hitlerowcy, mszcząc się spalili prawie doszczętnie Zdziłowice II i Zdziłowice IV. Ich mieszkańców ostrzelali z karabinów maszynowych. Zginęło wtedy 15 osób, w tym dwoje dzieci. W sumie wojna pozbawiła życia 177 mieszkańców Zdziłowic.

Po wojnie wieś szybko odbudowała się ze zniszczeń. Wzniesiono cegielnię szkołę i dom nauczyciela, pomieszczenia dla Gminnej Rady Narodowej i ośrodka zdrowia, Dom kultury oraz stację CPN. Utwardzono drogi dojazdowe. W roku 1971 doszło do ogromnego pożaru na terenie wsi. Spłonęło w nim 120 budynków^[8]. Obecnie miejscowość dzieli się na cztery sołectwa.

• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Zdziłowicach Czwartych

• Leon Kowalczyk, Zdziłowice – obrazki z pamięci, Lublin 2008 – link do strony biblioteki z ową pozycją
• Z. Baranowski, Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Lublin-Stalowa Wola 2001

• Strona wsi – Zdziłowice
• Forum wsi – Zdziłowice