มิลินทปัญหา

มิลินทปัญหา (บาลี: Milinda Pañha, มิลินฺทปญฺห), นาคเสนภิกษุสูตร (สันสกฤต: Nāgasenabhiksusūtra, นาคเสนภิกฺษุสูตร) หรือ ปัญหาพระยามิลินท์^[1] เป็นเอกสารทางศาสนาพุทธช่วง 100 ปีก่อนคริสต์ศักราชจนถึงคริสต์ศักราช 200 อ้างถึงบทบันทึกการสนทนาระหว่างพระนาคเสน (Nāgasena, นาคเสน) นักบวชทางพุทธศาสนา กับพระยามิลินท์ (Milinda, มิลินฺท) หรือพระเจ้าเมนันเดอร์ที่ 1 แห่งแบ็กเตรีย^[2] กษัตริย์ชาวโยนก (คือชาวกรีก) ผู้ครองกรุงสาคละ^[3] (Sagala; ปัจจุบันคือเมืองซีอัลโกต ประเทศปากีสถาน) โดยเนื้อหาจะกล่าวถึงการปุจฉาวิสัชนาเกี่ยวกับปัญหาหลักธรรมต่าง ๆ ตั้งแต่หลักธรรมพื้นฐานไปจนถึงหลักธรรมชั้นสูงคือการบรรลุนิพพาน ผู้อ่านสามารถเข้าใจหลักธรรมทางพุทธศาสนาได้โดยง่าย^[4]

มิลินทปัญหา ได้รับการยกย่องอย่างมากในประเทศพม่า โดยถูกรวมไว้ในพระไตรปิฎกภาษาบาลีหมวดขุททกนิกาย^[5] ส่วนฉบับย่อถูกรวมไว้ในพระคัมภีร์ของนิกายมหายานฉบับภาษาจีน ในประเทศไทยเพิ่งมีการแปล มิลินทปัญหา จากภาษาสิงหลเป็นไทยครั้งแรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่ไม่ปรากฏชื่อผู้แปล^[4]

ในเอกสารฉบับจีนมี นาคเสนภิกษุสูตร^[6] ซึ่งเนื้อหาสอดคล้องกับสามบทแรกของ มิลินทปัญหา^[7] ถูกแปลในยุคราชวงศ์จิ้นตะวันออก ตรงกับ ค.ศ. 317–420^[8]