Пишгам (макак)
Пишгам (фар. پیشگام), рәсми булмаган рәвештә Афтаб (фар. آفتاب)[1] — космоска очучы макак Иран тарафыннан космоска уңышлы чыгарылган беренче примат була 2013 елның 28 гыйнварында суборбиталь очыш ясый, 120 км биеклеккә җитә һәм җиргә уңышлы кайта[2][3]. Очышка кадәр рәсми булмаган Афтаб дип атала, бу тәрҗемәдә «кояш яктысы» дигәнне аңлата, кайткач пишгама дип үзгәртелә, тәрҗемәдә «пионер» дигәнне аңлата[1]. Шулай ук макак Пишгам очыш ясаган биокапсула дип атала.
| Пишгам |
Пишгам Иран суборбиталь очышка җибәрергә тырышкан икенче[4] (башка мәгълүматлар буенча өченче[5]) маймыл була, алдагылары, күрәсең, 2011 елның 7 сентябрендә һәм 2012 елның 8 сентябрендә уңышсыз очыш вакытында һәлак була[4][5].
2009 елда сыер һәм биологик препаратлар белән капсула очырыла, аннары 2010 елда сынау очышы маймыл өчен билгеләнгән «Пишгам» капсуласын космоска чыгару мөмкинлеген раслый[6][7]. Иранның космик агентлыгы башлыгы Хамид фазели сүзләренчә, Приматларны җибәрү кеше космик очышына адым булып тора[3], аны Иран 2021 елга башкарырга планлаштыра[8]. Очыштан соң маймылның хәлен Чыганаклар күрсәтми, бары тик уңышлы миссияне генә билгели[2].
Очыш Кавошгяр суборбиталь тикшеренү очышлары программасы буенча башкарылган. Маймыл белән «Пишгам» капсуласын космоска «Фатех-110» тибындагы бер баскычлы баллистик ракета чыгара (Иран классификациясе буенча — Kavoshgar Class C[9]). Очыш якынча 12 минут дәвам итщ. Очыш вакытында маймыл 12,79 берәмлеккә кадәр артык йөкләнеш кичерә, шулай ук авырлыксызлык халәте дә була. Очышның тулы язмасы сайтта урнаштырылган.[10][11]
Соңрак очу вакытында маймылның тышкы кыяфәтендәге аермалар һәм тамашачыга тәкъдим ителгән макаки чынлыкта миссия уңышлы үтмәгән дигән имеш-мимешләргә нигез булып тора[12]. Иранның аэрокосмос тикшеренүләре институты җитәкчесе Мөхәммәт Эбрахими бу туры килмәүне буталган фотолар белән аңлата: матбугатка дублер маймылның фотолары эләгә, шуңа күрә ул видеоязмада Маймылга охшамаган булып күренә. Башка мәгълүматлар буенча, дублер дип аталган маймыл, чынлыкта, алдагы очышта һәлак булган макак. Өченче версия дә бар, аның буенча Эбрахими системаларның җирдәге сынаучысының күз өстендә үзенчәлекле билгесе булган маймылны атаган, ул вибрация стендында күз өстендә җәрәхәт алган[13].
2013 елның маенда пишгам артыннан космоска ел дәвамында тагын бер маймыл барачагы, әмма каты ягулык урынына тере организмга азрак йөкләнеш тәэмин итүче сыеклык ракетасы кулланылачагы игълан ителә.[14] Космоста булган икенче Иран макагы Фаргам була.[5]
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 اعلام نام رسمی نخستین میمون فضانورد ایرانی. Farhang News (1991-11-13). әлеге чыганактан 2015-12-09 архивланды. 2015-12-01 тикшерелгән.
- ↑ 2,0 2,1 Иран запустил в космос обезьяну. lenta.ru. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ 3,0 3,1 Iran Launches Monkey Into Space. ABC News (2013-01-28). 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ 4,0 4,1 Report: Iran Attempt to Launch Monkey Into Space Fails. Space.com. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Павельцев П.. Макака Фаргам на «Кавошгяре». Новости Космонавтики. әлеге чыганактан 2015-12-08 архивланды. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ تاریخچه کاوشگر ایرانی. әлеге чыганактан 2013-12-19 архивланды. 2015-11-06 тикшерелгән.
- ↑ ورود به حوزه تحقیقات زیست-فضایی. әлеге чыганактан 2015-12-08 архивланды. 2015-11-06 тикшерелгән.
- ↑ Иран успешно запустил на орбиту вторую обезьяну. KM.RU Новости - новости дня, новости России, последние новости и комментарии. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ Pioneer Sounding Rocket. Иранское космическое агентство (2013-02-20).
- ↑ Видео полёта Афтаба. Иранский институт аэрокосмических исследований. әлеге чыганактан 2015-09-23 архивланды. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ YouTube сайтында Видео
- ↑ Iran Space Monkey Called A Fake. The Huffington Post. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ Iran Defends Space Monkey Against Hoax Allegations. The Huffington Post. әлеге чыганактан 2016-03-08 архивланды. 2015-11-01 тикшерелгән.
- ↑ Иран отправит в космос вторую обезьяну в течение года. www.iran.ru. 2015-11-01 тикшерелгән.