Usmonli-serb urushi
Usmonli-Serb urushi (serb. Hertsegovachki ustanak 1876 — 1877), Turk-Serbiya urushi yoki Birinchi Turk-Serbiya urushi — 1876-1877-yillar oraligʻida Usmonlilar imperiyasi va Serbiya knyazligi oʻrtasidagi urush.
| Usmonli-serb urushi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Serblarning mustaqillik uchun birinchi urushi | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Raqiblar | |||||||||
| Serbiya knyazligi Chernogoriya knyazligiBolgar ko'ngillilariRus ko'ngillilari | Usmonli imperiyasi | ||||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||||
| Milan Obrenovich Mixail ChernyayevNikifor DuchichMixail IlichMilan Sandich | Abdukarim Nodir posho Usmon Nuri poshoAhmed Muxtor poshoSuleyman posho | ||||||||
| Kuchlar | |||||||||
| 89,000-100,000 | 90,000-139,000 | ||||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||||
| 1,500 | 1,000 | ||||||||
Serbiya va Chernogoriya tomonidan norasmiy ravishda qoʻllab-quvvatlangan Bolqonda Usmonli qoʻshinlariga qarshi bir qator qoʻzgʻolonlar boshlandi (Masalan, Gersogevina qoʻzgʻoloni). Chernogoriya va Serbiya 1876- yil 18-iyunda Usmonli imperiyasiga urush eʼlon qildi.Iyul-avgust oylarida Usmonli yerlariga yomon tayyorgarlik koʻrgan va yaxshi jihozlanmagan serb armiyasi va rus koʻngillilari tomonidan hujumlar uyushtirildi. Bunga javoban turk armiyasi Serbiya armiyasini o‘z chegaralaridan quvib chiqardi va Serbiya hududiga kirdi[1]. Endi bu turklar uchun bosqinchilik urushi fatida davom etdi. Biroq Serbiya armiyasi bo‘linmalari turk armiyasini to‘xtata oldi. Avgust oyining oxirida Yevropaning buyuk davlatlari ikkala tomonni ham tinchlikka chaqirishdi. Bir oylik sulh bitimi imzolandi. Yevropa davlatlari tinchlikka rozi boʻlmagan serblarga bosim oʻtkaza boshladilar. Ayni paytda Usmonli imperiyasi taklif qilgan tinchlik shartlari Yevropa davlatlari tomonidan rad etildi[2].Oktyabr oyida o‘t ochishni to‘xtatish kelishuvi tugaganidan so‘ng Turkiya armiyasi hujumni davom ettirdi. Bu safar Serb armiyasi qarshilik ko'rsata olmadi va orqaga chekinishni boshladi. Natijada, 1876-yil 31- oktyabrda Rossiya Usmonli imperiyasiga 48 soat ichida qo'shinlarini to'xtatishi va Serbiya bilan yangi sulh tuzishi kerakligi haqida ultimatum qo'ydi. Rossiya armiyasida qisman safarbarlik e'lon qildi va Serbiyani qo'llab-quvvatlash uchun 20 ta diviziyadan iborat armiya tuzdi. Ushbu vaziyat natijasida Usmonli imperiyasi Rossiyaning ultimatum shartlarini qabul qilganligini e'lon qildi[3].Ushbu urushdan soʻng darhol Usmonli imperiyasi va Rossiya imperiyasi oʻrtasida 93 urushi boshlandi. 1877-1878-yillari Usmoniy davlati bilan Rossiya oʻrtasida yuz bergan urush, Usmoniylarning magʻlubiyati bilan tugadi.Rus qoʻshini gʻarbdan Yeshilkoʻyga (sobiq Ayastefanos), sharqdan Erzurumgacha keldi. 1878-yilning 3-martida Usmoniy davlatining tinchlik taklifi ortidan (Rus qoʻshinlari bosh qoʻmondoni Nikolay turklarning bu iltimosini qabul qilgan edi) Istanbulning Yeshilkoʻy tumanidagi San-Stefano qishlogʻida tinchlik shartnomasiga qoʻl qoʻyildi. Bu shartnoma juda ham ogʻir shartlarni oʻz ichiga olgan. Urush rus qoʻshinlarining hal qiluvchi gʻalabasi bilan yakunlandi. Urush oxirida San-Stefano shartnomasi va Berlin kelishuvlari bilan Serbiyaga mustaqillik berildi. Natijada, Serbiya, Chernogoriya va Ruminiya toʻliq mustaqillikka erishadi va chegaralari kengaytiriladi[4].
| Mamlakatlar | 1876 yildagi aholi soni | qoʻshinlar | Oʻldirilgan | Yaralangan | Jarohat bilan vafot etgan | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Serbiya | 1 600 000 | 100 000 | 877 | 2999 | 1534 | |
| Chernogoriya | 115 000 | 28 000 | Aniq maʼlumotlar yoʻq | Aniq maʼlumotlar yoʻq | Aniq maʼlumotlar yoʻq | |
| Jami | 1 715 000 | 128 000 | 5877 | |||
| Usmonli imperiyasi | 41 000 000 | 139 000 | 1000 | 2000 | ||
| Jami | 42 715 000 | 267 000 | 6877 |
Galereya
tahrir
Knyaz Milan Obrenovich urushga bormoqda. 1876-yil
Jo'ra Jaksichning serb-ti=urk urushiga bag'ishlangan rasmi.
Serbiya harbiy lageri. 1876-yil
Serb askarlari yurishi. 1876-yil
Deligrdda Usmonli ravedkasi. 1876-yil
Serbiya armiyasida urushni yorituvchi muxbirlar. 1876-yil
Cherkeslar bilan to'qnashuv
Serbiyaning Oliy qo'mondonlik armiyasi. 1876–77-yillar
Mramorda serb askarlarining Usmonli armiyasiga hujumi. 1877-yil
Dorde Vlachkovich Ko'ngillilar bilan Drinanai kesib o'tmoqda. 1877-yil
Belgradda urushga qo'yilgan monument.
Manbalar
tahrir- ↑ http://rusk.ru/st.php?idar=114454
- ↑ https://books.google.co.uz/books?id=EftWAAAAMAAJ&pg=PA402&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-iyun.
- ↑ http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/kosovo_chronicles/kc_part2b.html